اقدام موشکی روسیه؛ چالش اس300

تصمیم ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه به لغو ممنوعیت انتقال سامانه دفاع هوایی اس 300 به ایران نشان دهنده تغییرات جدید در سیاست مسکو در قبال خاورمیانه است. این تصمیم که کمی پس از حصول چارچوب توافق هسته ای ایران بین تهران و گروه پنج بعلاوه یک اتخاذ شد در واقع لغو تحریم هایی محسوب می شود که مسکو به صورت یک جانبه در سال 2010 در تلاش برای کشاندن ایران به پای میز مذاکرات هسته ای بر ایران اعمال کرده بود.   
 
لغو ممنوعیت فروش سامانه اس 300 به ایران همچنین نخستین دستارود ایرانی ها از توافق لوزان محسوب می شود. از این رو، روسیه، به سبب تمایل ایران برای دست یابی به توافق با جامعه بین المللی بر سر برنامه هسته ای اش در واقع به تهران پاداش داده است. البته مذاکرات با ایران تا زمان دست یابی به توافق نامه جامع هسته ای در روز 30 ماه ژوئن ادامه خواهد داشت اما پیام مسکو از این اقدام کاملا واضح است: در صورت شکست مذاکرات هسته ای روسیه از اعمال تحریم های جدید علیه ایران حمایت نخواهد کرد.
 
اما در صورت کاهش یا لغو تحریم ها ، روسیه موضع خود را به عنوان یک تأمین کننده سلاح برای یکی از قدرت های پیشروی منطقه ای در خاورمیانه تقویت خواهد کرد. حتی اگر حتی اگر معاملات تجاری ایران و کشورهای غربی نیز بار دیگر افزایش یابد این معاملات شامل تسلیحات و تجهیزات نظامی نخواهد شد . از این رو، روسیه تلاش خواهد کرد این خلاء را پر کند.
 
رقابت راهبردی بین ایران شیعه و عربستان سعودی سنی اخیرا در منطقه خلیج فارس ، شام و شبه جزیره عرب تشدید شده است و به نظر می رسد ایران به یکی از مشتریان صنعت دفاعی روسیه تبدیل خواهد شد به ویژه در زمانی که کشورهای عربی در زمینه واردات تسلیحات به غرب و به ویژه به آمریکا متکی هستند. انرژی و تسلیحات هسته ای دو موضوعی هستند که روسیه آنها را در روابط اقتصادی خود با ایران آنها را ترجیح می دهد.
 
اما تحت شرایط ژئوپلتیکی پس از بحران اوکراین ، دستاوردهای اقتصادی تنها منافعی نیستند که روسیه در روابط خود با ایران در پی آنهاست. مقامات روسیه - در حالی که روابط این کشور با آمریکا و اتحادیه اروپا به شدت تیره شده است - تعریفی دوباره از کشور خود به عنوان یک قدرت غیر غربی و در تلاش برای گشایش ها و نظم جهانی جدید ارائه کرده اند .
 
روسیه به منظور نیل به این هدف در حال گسترش و تعمیق ارتباطات خود با کشورهای مهم از قبیل ایران است. زمانی که تحریم های سازمان ملل متحد برداشته شوند، روس ها فعالانه در پی تقویت عضویت ایران در سازمان همکاری های شانگهای بر خواهند آمد.
 
البته تصمیم کرملین در باره تحویل سامانه اس 300 به ایران، سبب خشمگین شدن واشنگتن شده است.روس ها نیز به نوبه خود ادعا می کنند قوانین مرتبط با سامانه تسلیحات دفاعی ناقض توافق نامه موقت نیستند و سبب کاهش احتمال دست یابی به توافق نامه نهایی نخواهند شد. در عوض، تسلیحاتی که به ایران منتقل خواهند شد سبب حفاظت ایران در مقابل حمله هوایی آمریکا - در صورت وقوع چنین حمله ای - نخواهند شد .
 
روس ها به صورت غیر رسمی به آمریکایی ها می گویند که نمی توانند انتظار داشته باشند امتیازات آنها از همکاری های دوره پس از جنگ سرد به صورت خودکار به دوره کنونی رویارویی منتقل نخواهد شد. روس ها تاکنون بر خلاف همه نگرانی ها در حالی ایفای نقش در چارچوب گروه پنج بعلاوه یک هستند زیرا جلوگیری از هسته ای شدن ایران یا جلوگیری از حمله آمریکا به ایران به نفع روسیه نیز می باشد. اما سامانه اس 300 بر اساس همه دلایلی که در بالا بدان ها اشاره شد، موضوعی متفاوت است.
 
شاید موضوع مهمتر آن باشد که تصمیم پوتین به لغو ممنوعیت انتقال سامانه اس 300 به ایران سبب تیره شدن روابط روسیه با اسرائیل شود. اما اختلاف نظرهای روسیه و تل آویو بر سر ایران مدت زمان زیادی است که ادامه دارد. روس ها معمولا نگرانی های اسرائیل را بیش از اندازه قلمداد می کنند و اسرائیلی ها نیز بر این باورند که روس ها از خود راضی هستند . البته، روسیه خواهان حفظ روابط خوب خود با اسرائیل است.
 
با این حال، تشدید مناقشات با آمریکا تأثیر معکوس در روابط بین روسیه و شماری از هم پیمانان آمریکا در اروپا و آسیا داشته است. مسکو ممکن است به ا ین نتیجه رسیده باشد که زمانی که فشارها افزایش یابد همه هم پیمانان آمریکا از جمله اسرائیل در زمینه سیاست ها در قبال روسیه از واشنگتن تبعیت خواهند کرد. از زمان آغاز جنگ در سوریه، روسیه با انتقادات شماری از کشورهای عربی به ویژه کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس رو به رو شده است.
 
حمایت مسکو از بشار اسد رئیس جمهور سوریه با رویکردهای عربستان سعودی، قطر و دیگر مخالفان اسد در تضاد است. به عبارت دیگر، ایران هم پیمان واقعی روسیه در سوریه محسوب می شود . ایران در مبارزه با شورشیان داعش در عراق فعالانه مشارکت دارد. روسیه این گروه را یک خطر واقعی می داند اما در افغانستان ایران یک نیروی مثبت محسوب می شود .
 
اخیرا، مسکو همچنین با مداخله نظامی به رهبری عربستان سعودی و تحت حمایت آمریکا در یمن علیه حوثی ها - که تحت حمایت ایران قرار دارند - مخالفت کرده است . همه این رویدادها نشان دهنده هم پیمانی روسیه و ایران در منطقه است اما منافع مسکو و تهران بر سر شماری از موضوعات به موازات یکدیگر قرار دارند.
 
پنج سال پیش، برخی می گفتند روسیه هیچ گونه منافعی در خاورمیانه ندارد اما مسکو روابط تجاری خود را با برخی کشورها حفظ کرد . روسیه روابط نظامی خود را با رژیم هایی حفظ کرد که از دوران جنگ سرد نجات یافته بودند . از آن زمان به بعد، اوضاع به شدت تغییر یافت.
 
سوریه به نمادی ورود دوباره روسیه به خاورمیانه محسوب می شود . مصر روابط خود را با برخی کشورها احیا کرد و ترکیه روابط جدیدی را در زمینه انرژی با اتحادیه اروپا آغاز کرد. اما این ایران است که می تواند سبب تعمیق سیاست راهبردی روسیه در قبال منطقه خاورمیانه شود البته اگر مسکو راهبردی را در پیش بگیرد که به نفع روسیه آن هم در منطقه ای باشد که مملو از رقابت های پیچیده منطقه ای است.
 
نویسنده: دمیتری ترنین، مدیر مرکز کارنگی در مسکو
منبع: واحد مرکزی خبر به نقل از «نشنال اینترست» / 15 آوریل 2015