اتحاد ایران و ترکیه، تهدیدی برای طرح های روسیه و آمریکا

تهران و آنکارا می خواهند تا منافعشان در خاورمیانه مورد توجه قرار گیرد.

حسن روحانی اعلام کرده که روابط میان کشورش و ترکیه «وارد مرحله جدیدی شده است. رئیس جمهور ایران در هنگام ورود به فرودگاه مهرآباد و پس از بازگشت از اجلاس سازمان همکاری های اسلامی در آستانه که در آنجا، او و رجب طیب اردوغان، همتای ترکش،   در رابطه با برخی از مسائل مبرم منطقه ای تبادل نظر کردند، چنین نتایجی را مطرح کرد. در میان محافل کارشناسی، اتحاد نو ظهور یافته میان این دو کشور را سیگنالی می دانند که می تواند، هم خطاب به امریکا باشد و هم، روسیه.

روحانی در تفسیری از این دیدارش با اردوغان، به خبرنگاران گفت: «در دیدار با رئیس جمهور ترکیه، ما پنجره جدیدی از امکانات را در عرصه روابط دو جانبه جستجو کردیم. ما در زمینه همکاری پیرامون مسائل نظامی و همچنین، مسائل مرتبط با امنیت، حوزه جدیدی را برای خود باز کردیم». یکی از موضوعاتی که روسای جمهوری ترکیه و ایران بحث و بررسی کردند، دستور کار برنامه ریزی شده برای سفر آینده اردوغان به تهران بود.

پیشتر، محمد حسین باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ارتش جمهوری اسلامی ایران، به ترکیه سفر کرده بود که نه فقط با همتای ترک خود، بلکه با شخص رئیس جمهور این کشور نیز دیدار کرده بود. این سفر وی ضمن همراه بودن با سخنانی پیرامون هماهنگی نظامی تنگاتنگ میان آنکارا و تهران، بازتاب های گسترده ای داشته است. در این میان، در روند قرابت این قدرت ها، رویدادهای بسیار جالب دیگری نیز مطرح است.

چگونگی پاسخ گویی طرف ترکی به اتهاماتی که وزارت دادگستری آمریکا به صورت غیر حضوری، خطاب به ظفر چاغلیان، وزیر سابق اقتصاد ترکیه، وارد کرده، بسیار به تصویر کشیده شده است. وزارت دادگستری آمریکا این عضو پیشین دولت ترکیه را به این متهم کرده که او از سیستم مالی آمریکا برای انجام عملیات پولی به نفع ایران استفاده کرده است. در این پرونده، به سلیمان اسلان، مدیر سابق بانک دولتی Turkish Bank-١، و همچنین، دو نفر از همدستان وی نیز اشاره شده است.

در این سند که توسط وزارت دادگستری آمریکا افشا شده است، گفته می شود که این متهمان در «ساخت و پاخت برای استفاده از سیستم مالی آمریکا با هدف انجام عملیات چندین میلیون دلاری به نفع دولت و دیگر ساختارهای ایران که تحت اعمال تحریم های آمریکا قرار دارند، شرکت داشته اند. چاغلایان و همدستانش به این متهم هستند که آنان مقامات رسمی آمریکا را به اشتباه انداخته اند، پول شویی کرده اند و همچنین، حقیقت را از انستیتوهای مالی آمریکا پنهان کرده اند.

اردوغان در سخنرانی آخر هفته گذشته خود در استانبول اعلام کرد که این اقدام وزارت دادگستری آمریکا – یک گام سیاسی انگیزه دار است و آنکارا هرگز، تحریم های اعمالی علیه تهران را نقض نکرده است. رئیس جمهور ترکیه چنین نتیجه گیری کرد: «من اتهامات آمریکا خطاب به وزیر سابقمان را نوعی اقدام خصمانه علیه ترکیه تلقی می کنم. اتهامات علیه وی در رابطه با ایران است. اما، هرگز، ایران برای ما کشوری نبوده است که بخواهیم تحریمش کنیم. ما روابط تجاری تنگاتنگی داریم و ما از این کشور منابع انرژی زا خریداری می کنیم.

این گام – به طور کامل سیاسی است. آمریکایی ها باید در این اقدام خود بازبینی کنند. چنین گام هایی خوشایند نیستند». نهاد زیبکچی، وزیر اقتصاد ترکیه، نیز به نوبه خود، اعلام کرده که آمریکا باید جرم چاغلیان را اثبات کند. این عضو کابینه دولت ترکیه چنین اولویت بندی کرد: «آقای ظفر دست به کمترین اقدامی علیه منافع ترکیه نزده است و برای ما، این مهم است».

در محافل کارشناسی، «گرم شدن» روابط میان آنکارا و تهران را دارای دو بعد می دانند. کریل سمنوف، مدیر مرکز مطالعات اسلامی در انستیتوی توسعه تمدن ها، به نشریه «نزاویسیمایا گازتا» گفت: «نخست – قرابت واقعی در رابطه با برخی از مسائل، تهدیدها و یا چالش هایی که در خصوص آنها، آنکارا و تهران در عمل، می توانند منافع مشترکی داشته باشند. دوم – نمایش قرابت در نیل به اهداف مشخص تا به رقیبان و یا یاران خود نشان دهند که اگر رقیبان منافع ایران و ترکیه را مورد توجه قرار ندهند، برای همکاری تنگاتنگ تر با یکدیگر آمادگی دارند».

این تحلیلگر می گوید: «در مورد نخست، تعامل متقابل در رابطه با مسئله کُردها محتمل است. در مورد دوم – این می تواند سیگنالی باشد هم به آمریکا و هم به روسیه که در این اواخر، برخی توافق ها را با مخالفان سوری پیرامون شعاع های عاری از تنش در سوریه بدون مشارکت ترکیه و ایران منعقد کرده اند. افزون بر آن، چنین اقداماتی در راستای قرابت مواضع می تواند، در «مثلث قطر» نیز اعمال شود که در آن، آنکارا و تهران با درجه های گوناگونی، از دوحه در رویارویی اش با ریاض و دبی حمایت کرده اند.

در اینجا، نباید روی تضادهای شیعه و سنی تأکیدی داشت، زیرا خطوط شکسته جدیدی ترسیم می یابد که در هر سوی آن، می توانند هم شیعیان قرار داشته باشند و هم، سنی ها. به ویژه این که عربستان سعودی الصدر را به سوی خود جذب کرده که در جنگ سوریه، در نهایت موضع مخالف تهران را در پیش گرفته است. در عربستان سعودی اعلام کرده اند که برای کمک مالی به دولت شیعه عراق آمادگی دارند. در مقابل، ایران نیز در عمل، از قطر «سلفی» در برابر سعودی های «سلفی» حمایت می کند.

بدون تردید، هم ترکیه و هم، تهران تلاش می کنند تا مواضع پیشرویی را در خاور نزدیک از آن خود کنند. طغرول اسماعیل، سیاست شناس ترک و استاد دانشگاه اقتصاد فن آوری آنکارا، به نشریه «نزاویسیمایا گازتا» گفت: «اما، تمامی این رویدادهایی که در منطقه رخ می دهند، آنکارا و تهران را به بازبینی روابط خود و قرابت پیرامون مسائل مشخصی به ویژه، موضوع تشکیل دولت موسوم به کردستان و امید دولت آمریکا به کُردها ناگزیر می سازد.

قبل از برگزاری اجلاس در قزاقستان، برای نخستین بار طی سال های متمادی، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ارتش جمهوری اسلامی ایران به ترکیه سفر کرد که طی آن، توافق های مشخصی حاصل شد». به اعتقاد این کارشناس، سیاست آمریکا تأثیر چشمگیری بر تشکیل اتحاد میان آنکارا و تهران داشته است. اسماعیل خاطر نشان کرد: «این نه فقط سیگنالی برای آمریکا، بلکه نشانگر سیاست مخالف با آمریکا نیز است. در این زمینه، نقش روسیه حائز اهمیت است. قرابت ترکیه و روسیه نیز این امکان را فراهم ساخته که ترکیه و ایران زبان مشترکی بیابند».

در این میان، در محافل کارشناسی، این نقطه نظر مطرح است که بروز تحولات در روابط ایران و ترکیه موقتی است. ولادیمیر ساژین، کارمند علمی ارشد انستیتوی خاور شناسی آکادمی علوم روسیه، به نشریه «نزاویسیمایا گازتا» گفت: «من فکر می کنم که این اتحاد موقتی است و بسیار به مسئله کُردها مرتبط می باشد. بر اساس دلایل حقیقی، نه ترکیه و نه، ایران نمی خواهند کمترین تلاشی در راستای جدایی طلبی کُردها نه در سوریه و نه، در ایران صورت گیرد. این موضوع اصلی است که آنها را با یکدیگر متحد می کند.

از سوی دیگر، ترکیه و ایران – دو قدرت بزرگ غیر عرب در منطقه هستند. در این طرح، می توان گفت که آنها به اصطلاح دارای اتحاد ایدئولوژیکی هستند. روابط آنها همواره، پیچیده بوده است، اگرچه، روابط تجاری این دو کشور همواره، در سطح عالی قرار داشته است. در این میان، من معتقدم که آنها نمی توانند، در زمینه سیاسی، اتحاد جدی با یکدیگر داشته باشند».

این تحلیلگر خاطر نشان می کند که در اینجا، سیگنال اصلی خطاب به آمریکا از جانب ایران است. ساژین خاطر نشان می کند: «ایرانی ها نشان می دهند: ببینید، ما کشور عضو ناتو را به سوی خود کشانده ایم. از سوی دیگر، به عقیده من، ترکیه آمریکا را به چالش می کشد. در هر صورت، ترکیه – کشور عضو ناتو است و در چنین شرایطی، با مخالف اصلی آمریکا اتحاد تشکیل می دهد».

نویسنده: ایگور سوبوتین
منبع: اداره کل رسانه های خارجی وزارت ارشاد به نقل از «نیزاویسیمایا گازی یتا»/ ١٢ سپتامبر ٢٠١٧

لینک اصلی: اینجا