محورهای اصلی «مفهوم سیاست خارجی روسیه» - 2016

مفهوم (دکترین)* جدید سیاست خارجی روسیه 30 نوامبر 2016 با امضاء پوتین به تصویب رسید. این سند 3 سال پس از انتشار نسخه قبلی که فوریه 2013 به تصویب رسیده بود، با توجه به الزامات و مقتضیات جدید و با در نظرگرفتن تغییر شرایط و واقعیت‌های جاری تدوین شده است. این سند که برخلاف بسیاری از ادوار گذشته، یک ماه پیش از اتمام سال میلادی به تصویب رسیده و منتشر شده است.  

اگرچه برخی موضوعات در این سند مثل سند قبلی به قوت خود باقیست اما برخی مسائل اخیر مانند مسئله داعش (دولت اسلامی) در این سند مورد توجه قرار گرفته است. این سند به طیف وسیعی از موضوعات از جمله روابط متقابل با امریکا و ناتو، مبارزه با تروریسم، اوضاع سوریه، کاهش جنگ افزارها، گسترش روابط روسیه با دیگر کشورها، حمایت روسیه از اتباع روسیه و تقویت جایگاه زبان روسی در جهان پرداخته است و شامل پنج فصل و 108 ماده می‌باشد.

فصل‌ها‌ی این سند به ترتیب عبارتند از:
فصل نخست: مفاد عمومی؛
فصل دوم: جهان معاصر و سیاست خارجی فدراسیون روسیه؛
فصل سوم: اولویت‌های فدراسیون روسیه در حل و فصل مسائل جهانی  شامل: تشکیل نظم جهانی پایدار و عادلانه، حاکمیت قانون در روابط بین المللی، تحکیم امنیت بین المللی، همکاری اقتصادی و زیست محیطی فدراسیون روسیه، همکاری بین المللی بشردوستانه و حقوق بشر، پشتیبانی اطلاعاتی از اقدامات سیاست خارجی فدراسیون روسیه؛
فصل چهارم: اولویت‌های منطقه‌ای سیاست خارجی فدراسیون روسیه
فصل پنجم: شکل‌گیری و تحقق سیاست خارجی فدراسیون روسیه.

از نظر اولویت‌ها‌ی سیاست خارجی روسیه در مناسبات دوجانبه، به کشورهایی اشاره شده است که در سند قبلی نامی از آنها برده نشده بود،؛ برای مثال در بخشی که به همکاری‌ها‌ی دوجانبه با کشورهای اروپایی می‌پردازد، در کنار کشورهایی مثل آلمان، فرانسه و ایتالیا از روابط دوجانبه با اسپانیا نیز سخن به میان آمده است؛ و درعین حال برخی از کشورها همچون انگلستان که در سند قبلی به عنوان یکی از اولویت‌ها‌ در سیاست خارجی روسیه مطرح شده بود در این سند از قلم افتاده است.

طبق سند جدید، توسعه طلبی ژئوپولتتیکی ناتو و اتحادیه اروپا در دهه‌ها‌ی اخیر، به «بحران جدی در مناسبات روسیه با کشورهای غربی انجامیده است» در این سند آمده است :«سیاستی که امریکا و متحدان آن برای بازدارنگی روسیه پی می‌گیرند و اعمال فشار سیاسی، اقتصادی، اطلاعاتی و سایر فشارها بر آن، ثبات منطقه ای و جهانی را برهم می‌زند»

شایان ذکر است که تا به حال، موضوعاتی که در ارتباط با جهان غرب مطرح می‌شد، بسیار ملایم تر از نسخه فعلی سیاست خارجی روسیه بوده است. در پاراگراف پایانی ماده 5 این سند آمده است که «تلاش دولت‌ها‌ی غربی برای حفظ موقعیت خود، از جمله بواسطه تحمیل دیدگاه‌ها‌ی خود در روندهای عمومی جهان و اجرای سیاست مهار مراکز بدیل قدرت، به افزایش بی ثباتی در مناسبات بین المللی و تشدید تلاطمات در سطوح جهانی و  منطقه ای می‌انجامد». 

در این مفهوم به روابط دوجانبه با ناتو و امریکا توجه خاصی شده و اینطور آمده است: «روسیه به برقراری مناسبات دوجانبه با امریکا، باتوجه به مسئولیت ویژه دو کشور در امنیت بین المللی علاقمند است... ». همچنین در متن سند اشاره شده که اتحاد آتلانتیک شمالی نه تنها به مرزهای روسیه نزدیک شده بلکه فعالیت نظامی آن هم رو به افزایش است. لذا نظر روسیه نسبت به گسترش ناتو، نزدیکی زیرساخت‌ها‌ی اتحاد آتلانتیک شمالی به مرزهای روسیه و گسترش اقدامات نظامی آن منفی است.

ضمنا روسیه ایجاد سیستم جهانی سامانه دفاع موشکی امریکا را به مثابه تهدید در نظر می‌گیرد و حق اتخاذ اقدامات متناسب را برای خود محفوظ می‌داند. در عین حال، مسکو اهمیت زیادی برای اجرای قرارداد کاهش سلاح‌ها‌ی تهاجمی با واشنگتن قائل است و انتظار دارد امریکا در اقدامات خود در عرصه جهانی دقیقا به هنجارهای حقوق بین المللی متعهد باشد.

همچنین، «روسیه حمایت و  تقویت قانونمندی بین المللی را به عنوان یکی از اولویت‌ها‌ی خود بر می‌شمارد». در ذیل عنوان تحکیم امنیت بین‌المللی به آمادگی روسیه برای کاهش جنگ افزارهای هسته‌ای اشاره می‌شود و در رابطه با کاهش جنگ افزارها، به رعایت دقیق شرایط کنترل بر تسلیحات و اهمیت قائل شدن برای اجرای توافق 8 آوریل 2010 مابین روسیه و امریکا درباره کاهش بیشتر و تحدید تسلیحات تهاجمی راهبردی  تأکید دارد. در این سند از آمادگی روسیه برای کاهش گام به گام بیشتر ظرفیت‌های هسته‌ای و تلاش روسیه برای تحکیم رژیم منع گسترش تسلیحات هسته‌ای سخن گفته شده است. همچنین مسکو با معاهده پیشگیری از مسابقه تسلیحاتی در فضا موافق است.

علی‌رغم اینکه خطر توسعه جنگ‌ها‌ی بزرگ مقیاس، از جمله جنگ هسته‌ای  در میان قدرت‌ها‌ی بزرگ چندان زیاد نیست، اما خطر سوق پیدا کردن آنها به مناقشات منطقه‌ای و تشدید بحران‌ها‌ افزایش می‌یابد.

روسیه مبارزه با تروریسم بین‌المللی را به عنوان وظیفه مهم دولتی و اولویت اساسی در حوزه امنیت بین‌المللی در نظر می‌گیرد. در این رابطه فدراسیون روسیه تروریسم را در همه اشکال و مظاهر آن محکوم می‌کند و مخالف هرگونه بهره‌برداری از سازمان‌ها‌ی تروریستی به منظور حصول اهداف سیاسی، ایدئولوژیکی و یا سایر اهداف است. ضمنا در بحث مبارزه با تروریسم در سوریه (مقابله با دولت اسلامی) بر لزوم ایجاد یک ائتلاف گسترده بین‌المللی تأکید شده است.

در رابطه با تهدیدهای امنیت ملی روسیه، علاوه بر سامانه دفاع موشکی امریکا، ضمن اشاره به موضوع افغانستان در ماده 97 می‌گوید: «حفظ اوضاع بی ثبات در جمهوری اسلامی افغانستان در شرایطی که بخش اعظم یگان‌های نظامی بین‌المللی از این کشور خارج شده‌اند، تهدید جدی برای امنیت روسیه و دیگر کشورهای عضو جامعه کشورهای مستقل مشترک المنافع به دنبال دارد».

شایان ذکر است که این سند تأکید دارد که مسکو با اقدامات مداخله‌آمیز در امور داخلی دولت‌ها‌ برای تغییر غیرقانونی حکومت مخالفت خواهد کرد. همچنین مسکو از فناوری‌ها‌ی نوین برای تقویت موقعیت رسانه‌ها‌ی روسیه در خارج از کشور و دفاع از امنیت اطلاعات خود بهره برداری خواهد کرد. در این سند اشاره شده است که روسیه حضور خود را در قطب شمال افزایش خواهد داد و از دنبال کردن خط مشیء‌ای با هدف حفظ صلح، ثبات و همکاری‌ها‌ی بین‌المللی سازنده در قطب شمال سخن گفته است.   
  
بر اساس ماده 63 این سند، اتحادیه اروپا همچنان یک شریک مهم اقتصادی-تجاری و سیاست خارجی برای روسیه است و روسیه برای همکاری سازنده، پایدار و قابل پیش بینی با کشورهای اتحادیه اروپا مبتنی بر اصول برابری و احترام متقابل به منافع یکدیگر علاقمند است.  

توسعه همکاری‌ها‌ی همه جانبه و دوستانه با جامعه کشورهای مستقل مشترک المنافع به عنوان اولویت نخست روسیه در میان اولویت‌ها‌ی منطقه‌ای روسیه یاد شده و گسترش تعامل راهبردی با بلاروس مورد تأکید قرار گرفته است. طبق این سند هدف تعمییق و گسترش اتحادیه اقتصادی اوراسیا نیز به منظور توسعه پایدار، نوسازی همه جانبه فناوری، همکاری و تعاون، افزایش رقابت پذیری کشورهای عضو این اتحادیه است. کمک به اسقرار جمهوری آبخازیا و اوستیای جنوبی نیز از دیگر اولویت‌ها‌ی روسیه یاد می‌شود.  
 
در این سند از علاقمندی روسیه برای توسعه روابط متنوع سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و معنوی با اوکراین بر اساس اصول احترام متقابل و برقراری روابط با رعایت منافع ملی و علاقمندی روسیه برای عادی سازی روابط با گرجستان در حوزه‌ها‌یی که طرف گرجی برای آن آمادگی دارد با توجه به واقعیت‌ها‌ی سیاسی پیچیده در حوزه قفقاز سخن به میان آمده است. 

یکی از مفاد این سند به آمادگی روسیه در ایجاد روابط با کانادا بر اساس احترام متقابل به منافع یکدیگر و مبتنی بر انبوهی از تجربه همکاری‌ها از جمله در قطب شمال اشاره کرده است. لازم به ذکر است که کانادا از جمله کشورهایی بوده است که در پی بحران اوکراین و الحاق کریمه به روسیه، تحریم‌ها‌یی را علیه این کشور وضع کرده است. 
ضمنا این سند به رابطه روسیه با اسرائیل اشاره ای نکرده و تنها در ذیل مباحث خاورمیانه و شمال آفریقا به تداوم تلاش‌های روسیه برای حل و فصل پایدار مناقشات عربی-اسرائیلی در همه جوانب یادآور شده است.

مسکو ضمن اعلام حمایت از وحدت، استقلال و تمامیت ارضی جمهوری عربی سوریه، در ماده 93 این سند در رابطه با سوریه می‌گوید: «روسیه خواهان حل و فصل سیاسی اوضاع در سوریه و تعیین آینده این کشور توسط مردم بر اساس مفاد اعلامیه 30 جولای 2012 ژنو، بیانیه‌ها‌ی گروه بین‌المللی حمایت از سوریه و قطعنامه‌ها‌ی مربوطه شورای امنیت سازمان ملل متحد است.» 

در ماده 94 این سند در رابطه با ایران اینگونه آمده است: «روسیه خط مشیء توسعه همه‌جانبه همکاری با ج.ا.ایران را دنبال می‌کند و همچنین در اجرای مداوم توافق جامع هسته‌ای ایران بر اساس قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد مصوب 20 جولای 2015، متناسب با تصمیمات شورای حکام آژانس انرژی اتمی می‌کوشد و به طور همه‌جانبه‌ای به این روند مساعدت می‌نماید».  
 
افزون بر این، روسیه از امکان حضور خود در سازمان همکاری‌های اسلامی به عنوان عضو ناظر، به منظور گسترش بیشتر تعامل با کشورهای جهان اسلام و توسعه شراکت با آنها در امور گوناگون استفاده خواهد کرد.
ماده 85 این سند بر تمایل روسیه برای تعمیق بیشتر شراکت راهبردی برخوردار از امتیازات خاص با جمهوری هند تأکید دارد. ضمنا در این سند به علاقمنندی روسیه برای روابط دوستانه با مغولستان نیز اشاره شده است.

همچنین، به لحاظ راهبردی تقویت موقعیت روسیه در منطقه آسیا- اقیانوس آرام، به مثابه جهت گیری مهم سیاست خارجی روسیه عنوان شده و از افزایش روابط روسیه با دولت‌ها‌ی منطقه و علاقمندی آن برای حضور فعال در فرآیندهای همگرایی در این منطقه مورد اشاره قرار گرفته است.

این سند ضمن تأکید بر تمایل روسیه در حمایت از روابط دوستانه سنتی با کره جنوبی اشاره دارد که برای کاستن از سطح از تقابل ها و تضعیف تشنج ها در شبه جزیره کره و همچنین به منظور آشتی و توسعه همکاری بین دو کره از طریق گفتگوی سیاسی خواهد کوشید. ضمنا طبق مفاد 84 و 88 این سند  تعامل راهبردی با چین و  توسعه فعال همکاری با آن در همه زمینه ها و همچنین حسن همجواری روابط با ژاپن ادامه می‌یابد. گفتنی است که در میان کشورهای منطقه آسیا و اقیانوس آرام بر شراکت راهبردی با جمهوری سوسیالیستی ویتنام تأکید شده است. 

در ماده 60 این سند در رابطه با حوزه دریای سیاه و دریای خزر نیز اینگونه آمده است: «رویکرد روسیه نسبت به تعامل با شرکای خود در حوزه دریای سیاه و دریای خزر با توجه به حفظ پایبندی به اصول منشور سازمان همکاری اقتصادی دریای سیاه، و همچنین با توجه به ضرورت تحکیم سازوکارهای همکاری پنج کشور ساحلی خزر بر اساس اجماع یا اتخاذ تصمیمات جمعی توسط آنهاست».

* حسب سنت روسی در انتشار این سند، به جای کلمه «دکترین» از کلمه Концепция به معنی «مفهوم» استفاده می شود. 

منبع: ایراس
لینک اصلی: اینجا