چرا پوتین به دنبال احیاء «ک‌گ‌ب» است و چرا احتمالاً از این اقدام متضرر می‌شود

چرا پوتین به دنبال احیاء «ک‌گ‌ب» است و چرا احتمالاً از این اقدام متضرر می‌شود

یک روزنامه پرنفوذ روسی گزارش داده که ولادیمیر پوتین در نظر دارد آژانس های امنیت داخلی، سرویس اطلاعات خارجی و سرویس های حفاظتی را در هم ادغام کرده و آژانس اطلاعاتی و امنیتی بزرگی را ایجاد کند که به نوعی بازتولید همان «ک‌گ‌ب» سابق اتحاد جماهیر شوروی است.   اگر این گزارش درست باشد به این معنی است که "پوتین واقعا نگران آینده خود است" و اینکه "او عمیقا درباره ماهیت خطراتی که تهدیدش می کند به خطا رفته است".

شواهدی که نشان می دهد احیای «ک‌گ‌ب» یا اقدامی مشابه آن در دست انجام است، روز به روز بیشتر می شود. سرویس امنیت فدرال روسیه (FSB)، آژانسی که احتمالا قرار است در راس این سازمان تازه تاسیس قرار بگیرد، با اعتماد غیرمعمولی کار می کند و حتی چهره های سرشناس و ارشد سرویس های اطلاعاتی دیگر را به راحتی بازداشت می کند. گفته شده، آلکساندر باسترکین، معاون پیشین دادستان کل و محقق ارشد روسیه که یکی از مخالفان این طرح بوده، نیز اخراج شده یا قرار است به زودی اخراج شود.

در تصویر کلی تر، تلاش برای احیای "ک‌گ‌ب" از حرکت روسیه به سوی استبداد خبر می دهد. آخرین باری که ایجاد یک ابرسرویس اطلاعاتی مطرح شد سال 2012 بود؛ نهادی موازی به شکل گارد ملی که وظیفه اش کنترل خیابان ها بود.

در آن زمان پوتین این ایده را کنار گذاشت اما آوریل به طور غیرمنتظره ای تشکیل گارد ملی با 200 هزار نیروی امنیتی و ضدشورش و همچنین 200 هزار گارد امنیتی را اعلام کرد؛ نهادی که زیرنظر ژنرال ویکتور زولوتوف یکی از نزدیکترین متحدان پوتین اداره می شود. این سازمان که در طول یک سال کاملا عملیاتی خواهد شد در تمام روسیه نیرو خواهد داشت و آماده است که به هرگونه نشانه ای از اعتراض به سرعت پاسخ دهد. حالا دیگر مفسران مستقل و چهره های مخالف دولت، مطمئن هستند که تغییرات سرویس های اطلاعاتی و امنیتی هدفمند است؛ به ویژه اینکه سخنگوی پوتین هم این خبر را تکذیب نکرده است.

دلایل پوتین برای ایجاد یک وزارتخانه اطلاعاتی

در این طرح ظاهرا قرار است که سرویس امنیت فدرال روسیه، سرویس امنیت خارجی و سرویس گارد فدرال در وزارتخانه جدیدی با عنوان "وزارت امنیت کشور" (MGB) در هم ادغام شوند. مثلا در نظر بگیرید که در ایالات متحده پلیس فدرال (اف بی آی)، سازمان اطلاعات مرکزی (سیا) و سرویس مخفی آمریکا با هم ادغام شده و وزارتخانه جدیدی را تشکیل دهند. در این طرح تنها سرویس اطلاعات ارتش روسیه است که قرار نیست در این وزارتخانه (ام جی بی) جدید ادغام شود؛ وزارتخانه ای که اساسا همان قدرت و وظایف "ک‌گ‌ب" را خواهد داشت. "ام جی بی" همچنین نام یکی از پیشینیان "ک‌گ‌ب" است که  در سال های 1953 تا 1946 به عنوان آژانس مرگبار پلیس مخفی استالین فعالیت می کرد.

گفته شده، وزارتخانه جدید احتمالا همه چیز را مدیریت خواهد کرد: از جاسوسی خارجی گرفته تا سرکوب مخالفان داخلی. علاوه بر این، فعالیت های این سازمان جدید هیچ ناظری نخواهد داشت و تنها به شخص رییس جمهور پاسخگو خواهد بود. 

از نظر پوتین احداث چنین دستگاه اطلاعاتی مخوفی یک پیروزی چندوجهی است: نخست اینکه، این طرح تمام آژانس های اطلاعاتی را تحت فرمان یک نفر در می آورد. در گذشته پوتین از طریق نوعی سازوکار سلطانی سازمان های مختلفی را اداره می کرد که به دلیل مسئولیت های مشابه اغلب با یکدیگر وارد رقابت می شدند. اما حالا رییس جمهوری روسیه برای اداره این وزارتخانه تنها به همان تعداد انگشت شمار از متحدان نزدیک خود نیاز دارد. از آنجایی که پوتین اصولا به نخبگان روسیه، در مجموع اعتمادی ندارد تعداد افرادی که از اعتماد کامل او برخوردارند بسیار انگشت شمار هستند.

از سوی دیگر، "ام جی بی" می تواند ابزاری قدرتمند برای کنترل نخبگان روسیه باشد و هرگونه کودتا یا توطئه سیاسی را در نطفه خفه کند. این وزارتخانه به ویژه، می تواند مسئولیت بازجویی درباره اتهامات مربوط به فساد و جرایم اقتصادی را نیز برعهده بگیرد. از این رو این وزارتخانه می تواند مهمترین اسلحه کرملین برای ارعاب و از میان برداشتن دشمنان این روزهای پوتین باشد. 

سوم اینکه، این وزارتخانه دست پوتین را برای جاسوسی بیشتر و تهاجمی تر در خارج از کشور باز می کند. در حال حاضر سرویس امنیت فدرال روسیه، سرویس امنیت خارجی و سرویس گارد فدرال عملیات های جاسوسی و سایبری خود را دارند. جمع کردن تمام این ها زیر چتر یک نهاد می تواند راهی برای استفاده موثرتر از توانایی آنان و جلوگیری از ائتلاف وقت و انرژی باشد. برای مثال، در مورد حمله سایبری به سرورهای کمیته ملی حزب دموکرات ظاهرا دو سازمان روسی بدون اطلاع از عملیات یکدیگر این کار را به طور موازی انجام داده اند.  

چالش های جدی "ام جی بی" برای پوتین 

پوتین تلاش کرده که دستگاه امنیتی روسیه را وفادارتر و کارآمدتر کرده و کمتر در معرض کشمکش های داخلی و فساد قرار دهد. اما طنز ماجرا اینجاست که گرچه ایجاد ابرسرویس اطلاعاتی "ام جی بی" در نگاه اول گام رو به جلویی برای پوتین است، اما واقعیت این است که این کار شرایط را بدتر خواهد کرد.

تاسیس "ام جی بی" نه تنها رقابت میان گروه ها و سازمان های امنیتی و اطلاعاتی را از میان نخواهد برد بلکه آن را تشدید خواهد کرد و اعضای پیشین سازمان های مختلف بر سر همه چیز از بودجه گرفته تا تقسیم مسئولیت شدیدا با یکدیگر کشمکش خواهند داشت. همچنین با وجود "ام جی بی" کنترل فساد نیز سخت تر خواهد شد. تمام موارد فساد مقام های اطلاعاتی و امنیتی که اخیرا فاش شده نتیجه تحقیقات آژانس های امنیتی دیگری بوده است. بر اساس این طرح دیگر هیچ آژانس اطلاعاتی و امنیتی خارج از سازمانی وجود نخواهد داشت.

همچنین در صورت نبود سازمان های رقیب، مسئولان امنیتی و اطلاعاتی بیش از هر زمان دیگری برای اختلاس، فساد و باج خواهی فرصت خواهند داشت. به این ترتیب پوتین آژانسی را ایجاد خواهد کرد که می تواند در نهایت حکومت شبه دیکتاتوری او را به چالش بکشد. پوتین به وضوح نسبت به توطئه نخبگان حلقه داخلی قدرت و برکناری خود نگران است. این مساله چندین سال است که نقل محافل سیاسی در مسکوست. به نظر می رسد که او سازمان هایی چون گارد ملی و "ام جی بی" را ضامن قدرت خود می داند. با این حال در مدل های قدیمی هر کودتایی نتیجه همکاری چندین گروه است.

از قضا پوتین ممکن است که برای نخستین بار سازمانی را تاسیس کند که به تنهایی قدرت کافی برای سرنگونی او را دارد. گرچه امکان وقوع این مساله بعید است اما قطعا چنین سازمانی می تواند قدرت رییس جمهوری فعلی روسیه را محدود کند. همین حالا هم سازمان های اطلاعاتی و امنیتی که پوتین اداره می کند به طرز خطرناکی سیاسی شده اند و هیچ نظارت پارلمانی یا حتی مشاور امنیت ملی مستقلی وجود ندارد که به او در این باره هشدار دهد.

حداقل زمانی که چندین سازمان اطلاعاتی و امنیتی به پوتین گزارش می دهند، او می تواند به مسائل نگاهی چندوجهی داشته باشد. وابستگی بیشتر پوتین به یک ابرسازمان اطلاعاتی و امنیتی شاید دست او را برای تصمیم گیری ها بازتر کند اما تصمیم های او همیشه بر اساس اطلاعاتی است که ام جی بی در اختیار او قرار می دهد.

نویسنده: مارک گالیوتی، پژوهشگر ارشد موسسه روابط بین الملل پراگ 
منبع: دیپلماسی ایرانی به نقل از «وُکس» / 20 سپتامبر 2016

لینک اصلی: اینجا