آیا ترکیه واقعاً می تواند به سمت روسیه بچرخد؟

به نظر می‌رسد روسیه ذی‌نفع اصلی تلاش کودتای ١۵ جولای ترکیه است. مسکو احساسات ضدآمریکایی و ضداروپایی ترک‌ها را که «رجب طیب اردوغان»، رئیس‌جمهوری ترکیه، به آن دامن زده است، فرصتی استراتژیک برای خود می‌بیند. حامیان اردوغان و بسیاری از ترک‌های مخالف اردوغان مجاب شده‌اند ایالات متحده در تلاش برای سرنگونی اردوغان دست داشته و این واقعیت که «فتح‌الله گولن» آزادانه در پنسیلوانیا زندگی می‌کند   و رد تقاضای آنکارا برای استرداد گولن، احساسات ضدآمریکایی را در میان ترک‌ها به جوش آورده است.

این باور تقاضا برای همکاری استراتژیک ترکیه با روسیه به جای روابط با ایالات متحده، ناتو و اتحادیه اروپا را هم افزایش داده است. این درخواست‌ها به‌وضوح از سوی مسکو از نزدیک نظارت می‌شود. ازهمین‌رو چشم‌ها به مذاکرات فردای اردوغان و ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، در روسیه متمرکز خواهد شد.

فضای سیاسی کنونی بین دو کشور هم باعث عمیق‌ترشدن روابط دو طرف شده است. آنکارا و مسکو درحال‌حاضر بعد از حدود شش ماه تنش آشتی کردند؛ تنشی که پس از سرنگون‌کردن جت جنگنده روسیه از سوی ترکیه در ماه نوامبر آغاز شد. زیان اقتصادی ترکیه به دلیل تحریم‌های مسکو پس از سرنگونی جت جنگنده روسی، در کنار این واقعیت که این حادثه به‌طور جدی دست ترکیه را در سوریه کوتاه کرد، درنهایت اردوغان را مجبور کرد آشتی کند. کودتای شکست‌خورده هم اهمیت روسیه را برای حلقه اطرافیان اردوغان افزایش داده است.

روسیه با آینده‌نگری استراتژیک بیشتر از آمریکا و اروپا، درست زمانی که کودتا در جریان بود از کارت‌های خود استفاده کرد و اولین کشوری بود که بلافاصله تلاش برای کودتا را به‌صراحت رد کرد. «مولود چاوش‌اوغلو»، وزیر خارجه ترکیه، پس از کودتا در گفت‌وگویی تلویزیونی، گفت: «ما از مقامات روسیه و به‌ویژه پوتین، رئیس‌جمهوری این کشور، تشکر می‌کنیم. ما از روسیه حمایتی بی‌قیدوشرط دریافت کردیم، خلاف کشورهای دیگر». ترکیه از اروپا به دلیل موضع «صبر کنید و ببینید چه می‌شود» در طول کودتا و پس از آن عصبانی است.

دیدگاه کلی این است که علاقه‌نداشتن به اردوغان از ارائه حمایتی آشکار از رئیس‌جمهور منتخب و دولت ترکیه جلوگیری کرده است. موضع انتقادی اروپا از سرکوب گسترده کودتاچیان و هواداران آن در ترکیه و واکنش‌ او به حمایت اردوغان از مجازات مرگ برای کودتاچیان، آب بیشتری را به آسیاب احساسات ضدغربی در ترکیه اضافه کرده است.  

دراین‌میان، مواردی در میان است که نشان می‌دهد اگرچه مسکو فکر می‌کند درحال‌حاضر در برابر آنکارا دست بالا را دارد و سعی خواهد کرد حداکثر مزایای ممکن را از ترکیه ببرد، اما هنوز هم راه سختی پیش‌ِروست. نشانه‌های اولیه این امر را «سرگئی لاوروف»، وزیر خارجه روسیه، پس از کودتای نافرجام آشکار کرد؛ وقتی او علنا گفت آینده روابط ترکیه و روسیه هنوز هم به موضع ترکیه در برابر سوریه بستگی دارد. به گزارش خبرگزاری رسمی روسیه، لاوروف گفته است: «خیلی چیزها به چگونگی همکاری ما در حل‌وفصل بحران سوریه بستگی دارد».

بااین‌حال، با توجه به درگیری‌های روبه‌رشد روسیه با غرب که مسکو معتقد است تلاش می‌کنند این کشور را محاصره نظامی کنند، بسیاری گمان می‌کنند پوتین می‌خواهد با هدردادن این فرصت، ترکیه را از غرب دور کند. روزنامه روسی «پراودا» در سرمقاله اخیر خود به زبان ساده نوشته است: «روسیه نباید به اردوغان اعتماد کند، اما هیچ‌کس نباید درباره این موضوع شک کند که رئیس‌جمهور ترکیه درحال‌حاضر تلاش می‌کند روابط خود با روسیه را بهبود ببخشد. اتحاد بین ترکیه و روسیه موجب تلاش برای درهم‌شکستن موقعیت منسجم و مستحکم غرب می‌شود.

هاکان آکسای که سال‌ها از رسانه‌های ترکیه گزارش داده است، بر این باور است که اگر ترکیه بخواهد روابط استراتژیک خود با غرب را کاهش دهد، روسیه مهم‌ترین کشوری است که می‌تواند به سمت آن بچرخد. آکسای در یکی از مطالب خود در وب‌سایت تی٢۴ نوشت: «اگر آنکارا بتواند سیاست‌های خود درباره سوریه را به مسکو نزدیک‌تر کند، موانع دیگر غیرقابل عبور نخواهند بود». او مدعی است کرملین حتی آمادگی این را خواهد داشت که از اظهاراتش درباره کمک ترکیه به گروه داعش عقب‌نشینی کند و همچنین می‌تواند در مواضع خود در قبال کُردهای سوریه، به نفع آنکارا کنار بکشد.

بااین‌همه، به گفته کارشناسان دیپلماتیکی که به تفاوت‌های اساسی بین دو کشور در مسائل مختلفی از بحران اوکراین و کریمه گرفته تا مدیترانه و قبرس اشاره می‌کنند، همه انتظارات از بهبود روابط ترکیه و روسیه در سطح استراتژیک باید در نمایی واقع‌بینانه بررسی می‌شود.
برای غلبه بر این تفاوت، ترکیه که به نظر می‌رسد امروز در موقعیت ضعیف‌تری قرار دارد، مجبور است جهت‌گیری‌های سیاست خارجی خود را به گونه‌ای تغییر دهد که هم برای حامیان اسلام‌گرای سفت‌وسخت اردوغان و هم برای ملی‌گرایان ترک، منفور است.

نویسنده: سمیت ایدیز، تحلیلگر ترکیه ای
منبع: شرق به نقل از «المانیتور» / 2 اوت 2016

لینک اصلی: اینجا