سفر جان کری به آسیای مرکزی؛ نگرانی در روسیه و چین

سفر وزیر امور خارجه آمریکا به آسیای مرکزی تیتر مهم رسانه‌های روسی و اروپایی است؛ با طرح این سوال که جان کری در این منطقه چه می‌خواهد؟ روزنامه روسی نیزاویسیمایا گازی یتا در مقاله ای می نویسد که سفر جان کری وزیر امور خارجه آمریکا به کشورهای آسیای مرکزی شروع شده است. واشنگتن در جریان این سفر، قالب جدید گفتگوی 5+1 (پنج کشور منطقه و آمریکا) را راه اندازی می کند که مراسم رونمایی آن در سمرقند برپا خواهد شد.   کری در مراسم افتتاح شهرک جدید دانشگاه آمریکایی آسیای مرکزی و ساختمان جدید سفارت امریکا در بیشکک و در چهارمین نشست گفتگوی شراکت راهبردی ایالات متحده – قزاقستان در آستانه شرکت خواهد کرد.

آسیای مرکزی، تشک کشتی گیری

دوسیم ساتپایف مدیر گروه ارزیابی خطرات قزاقستان در گفتگو با نزاویسیمایا گازی یتا، منطقه آسیای مرکزی را به تشک کشتی گیری با شرکت کشتی گیران با وزن های مختلف تشبیه کرد. برای مثال، چین فعالیت خود را در این منطقه گسترش می دهد ولی سفرهای نخست وزیران هند و سپس ژاپن، هدف کاهش نفوذ چین را دنبال کرده و در حد زیادی با اهداف سیاست آمریکایی در منطقه هم خوانی داشته است.

ساتپایف، سفر کری را به عنوان واکنش به فعالیت منطقه ای نه تنها چین بلکه روسیه تعبیر نمود. به عقیده آندری کازانتسف مدیر مرکز تحلیلی دانشگاه روابط بین الملل مسکو، قالب جدید گفتگو باید کاهش نسبی نقش آمریکا در منطقه و تقویت مواضع روسیه و چین را جبران کند. سفر کری به آسیای مرکزی در مرحله عطف در سیاست خارجی آمریکا برگزار می شود: ایالات متحده تا همین اواخر آسیای مرکزی را تنها در رابطه با مسأله افغانستان در نظر می گرفت (که یک بخش وزارت امور خارجه آمریکا در زمینه آسیای مرکزی و آسیای جنوبی کار می کرد) ولی اکنون که مقابله با نفوذ روسیه در فضای شوروی سابق به هدف مهم سیاست خارجی آمریکا تبدیل شده است، آسیای مرکزی در چارچوب فضای شوروی سابق و نه مسأله افغانستان در نظر گرفته می شود.

سفر جان کری بسیار جالب است!

کازانتسف سفر کری به ترکمنستان را که جدیداً چند حرکت ضد روسی به عمل آورده است، بسیار جالب محسوب کرده ولی بعید می داند که ایالات متحده بخواهد با کشوری روابط نزدیک برقرار کند که از چهره "دیسنی لند" استالینی برخوردار است. ولادیمیر یفسیف رئیس بخش توسعه سازمان همکاری شانگهای در انستیتوی کشورهای جامعه مشترک المنافع ضمن اشاره به نگرانی آمریکا از فعالیت روسیه در خاور نزدیک و میانه، برگزاری جلسه گفتگو در سمرقند را چالش برای روسیه دانست. کری می خواهد نشان دهد که ایالات متحده با وجود گرفتاری ها در بحران های اوکراینی و سوری، آسیای مرکزی را هم فراموش نمی کند. این کارشناس تشدید رقابت روسی – آمریکایی در منطقه را پیشبینی می کند.

وزیر خارجه آمریکا تمام آسیای مرکزی را می پیماید

روزنامه روسی کامرسانت نیز در همین رابطه در گزارشی عنوان کرده است: جان کری اولین وزیر امور خارجه آمریکا است که می خواهد به هر پنج کشور آسیای مرکزی سفر کند. این سفر در روز های 30 اکتبر الی 3 نوامبر انجام خواهد شد. نویسنده تأکید می کند که آسیای مرکزی محل برخورد منافع بسیاری از کشورهای مهم جهان است که سفرهای بان کی مون دبیر کل سازمان ملل، شینزو آبه نخست وزیر ژاپن و نارندرا مودی نخست وزیر هند به منطقه بر همین امر گواهی دارد. روسیه به گسترش اتحادیه اقتصادی اورآسیایی در سمت جنوب امید بسته است و چین با پنج کشور منطقه درباره شرکت فعال آنها در طرح کمربند اقتصادی راه ابریشم به توافق رسیده است.

البته در جریان سفر جان کری مسایل امنیتی در مرکز توجه قرار خواهد گرفت که این امر با آسیب پذیری کشورهای منطقه در برابر وخامت اوضاع افغانستان و فعال شدن گروهک های افراطی ارتباط دارد. در حالی که قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان به عنوان اعضای سازمان پیمان امنیت جمعی می توانند به کمک نظامی روسیه امیدوار باشند و هم اکنون این کمک را دریافت می کنند، ازبکستان که عضویت خود را در سازمان به حال تعلیق در آورده و ترکمنستان که بی طرفی خود را اعلام نموده است، آسیب پذیر تر هستند.

به گفته آرکادی دوبنوف متخصص آسیای مرکزی، آنها روابط خود را با روسیه حفظ کرده ولی نمی خواهند به مسکو وابسته باشند و مناسبات خود را با ایالات متحده توسعه می دهند. به گفته دوسیم ساتپایف کارشناس سیاسی قزاقستانی، سفر جان کری باید به سران کشورهای آسیای مرکزی نشان دهد که ایالات متحده بعد از پایان عملیات در افغانستان نیز این منطقه را به خورد تروریست ها نخواهد داد.

نویسنده مقاله معتقد است که برخی سازمان های حقوق بشری بین المللی از جان کری (و شینزو آبه در جریان سفر وی به منطقه) درخواست کردند موضوع نقض حقوق بشر در کشورهای منطقه و توسل همه آنها غیر از قزاقستان به شکنجه ها را مطرح کند ولی به عقیده نویسنده، این درخواست اجرا نخواهد شد.

جان کری چه می خواهد؟

در همین رابطه خبرگزاری فرانسه نیز در گزارشی به قلم داو کلارک درباره سفر وزیر خارجه آمریکا به کشورهای استقلال یافته از اتحاد جماهیر شوروی سابق نوشته است: جان کری وزیر امور خارجه آمریکا روز شنبه در نخستین مرحله از سفر به آسیای مرکزی وارد بیشکک پایتخت جمهوری قرقیزستان شد. سفر جان کری به آسیای مرکزی که مسکو آن را منطقه نفوذ خود می داند با هدف اطمینان خاطر دادن به پنج جمهوری سابق شوروی که نگران پیامدهای پایان تعهد نظامی آمریکا در افغانستان و افزایش قدرت گرفتن تندروهای داعش هستند، صورت می گیرد.

ماراتنی دیگر برای آقای وزیر

وزیر امور خارجه آمریکا پس از شرکت در مذاکرات حساس درباره سوریه در وین، وارد ماراتن دیگری می شود که روز شنبه از بیشکک، قرقیزستان، آغاز می شود و تا روز سه‌شنبه در ازبکستان، قزاقستان، تاجیکستان و ترکمنستان ادامه می یابد. این منطقه که روس‌ها، چینی‌ها و آمریکایی‌ها در آنجا به دنبال نفوذ اقتصادی و دیپلماتیک هستند، نگران خروج برنامه ریزی شده نظامیان آمریکایی از افغانستان است اگر چه این برنامه به تعویق افتاده است.

در جبهه اقتصادی، این جمهوری‌های سابق اتحاد جماهیر شوروی از رکود در روسیه که ناشی از تحریم‌های غرب و کاهش بهای نفت است، رنج می برند. این کشورها هنوز از لحاظ بازرگانی و مهاجرت کاری وابسته به همسایه روس خود هستند. آنچه وضعیت را بدتر می کند این است که چین که در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در این منطقه کرده است اکنون خود با کندی رشد اقتصادی مواجه شده است.

این کشورها از سوی دیگر در معرض مشکل افزایش عضوگیری داعش از این منطقه هستند که نگرانی از افزایش افراط‌گرایی را برای آنها به وجود آورده است. واشنگتن با اشاره به گزارش‌های برخی سازمان‌های غیردولتی به نوبه خود هشدار می دهد که این پدیده تشدید سیاست این رژیم‌ها را که از قبل نیز به علت فقدان کثرت گرایی و احترام به حقوق بشر با انتقاد روبرو بودند، توجیه نمی کند.

بنا بر اعلام اندیشکده گروه بین المللی بحران، بین دو هزار تا چهار هزار از اتباع کشورهای آسیای مرکزی به صفوف داعش پیوسته‌اند. روسیه که از یک ماه پیش عملیات هوایی خود را در سوریه آغاز کرد، از نزدیک بر آنچه که در آسیای مرکزی می گذرد نیز نظارت دارد. همان کاری که آمریکا می کند.

یکی از اعضای داعش به ویژه توجه واشنگتن را جلب کرده است: گل‌مراد خالیموف که نه تنها مسئول سابق نیروهای ویژه پلیس تاجیکستان است بلکه در آمریکا آموزش ضد تروریسم دیده است. این کلنل پس از ناپدید شدن ناگهانی، به تازگی تفنگ به دست در ویدئویی ظاهر شد و از هموطنانش خواست به داعش ملحق شوند.

یک دیپلمات بلندپایه‌آمریکایی پیش از سفر کری به آسیای مرکزی اعلام کرد: «این اتفاق نه تنها تاجیک‌ها بلکه همه منطقه را واقعا تکان داد». وی افزود: «این شخص یکی از آموزش‌های ما را دیده است، این برای همه تعجب آور است که او افراطی شده و به استخدام داعش درآمده است». این دیپلمات آمریکایی در عین حال خاطر نشان کرد: «ما نشانه واقعی از فعالیت داعش در آسیای مرکزی مشاهده نمی کنیم. اما عضوگیری‌ها نگران کننده است و این چیزی است که ما بر آن نظارت می کنیم».

آسیای مرکزی در خطر است؟

واشنگتن همچنین نگران واکنش بسیار شدید مقامات محلی به بهای ضربه زدن به آزادی‌های مدنی است که به لحاظ ماهیتی موجب خشونت‌های مذهبی در این منطقه عمدتا مسلمان نشین خواهد شد همانطور که در گذشته در پاکستان و افغانستان اتفاق افتاد. تاجیکستان به تازگی فعالیت حزب نوزایی اسلامی، جنبش اصلی مخالف را در این کشور ممنوع کرد و آن را که تاکنون میانه‌رو تلقی می شد در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار داد.

ادوارد لمون کارشناس مسائل آسیای مرکزی در دانشگاه اکستر Exeter اعلام کرد: «من فکر می کنم خطری که داعش دارد از خطری که از جانب رژیم تاجیکستان مطرح است، کمتر است». این محقق افزود: «فضای نظام مقررات سخت‌گیرانه برای انجام اعمال مذهبی که در دوران شوروی وجود داشت، هنوز وجود دارد و این خطر ترغیب به توسل به خشونت و شورش بر ضد دولت را به دنبال دارد».

جمعه، جان کری از سازمان غیردولتی دیده‌بان حقوق بشر خواست «به صراحت» به کشورهای آسیای مرکزی هشدار دهد که نقض حقوق بشر برای آمریکا غیرقابل قبول است. فریدام هاوس نیز به نوبه خود از وزیر امور خارجه آمریکا خواست «در ازای توهم ثبات، در دام مشروعیت بخشیدن به رژیم رئیس‌جمهورهای مادام‌العمر نیفتد». 

تدوین: خبرآنلاین / 9 آبان 1394

لینک اصلی: اینجا