پوتین به دنبال قدرت نمایی در سوریه، برد اسد مهم نیست

ولادیمیر پوتین می‌خواهد تا سوریه بداند که هنوز در روسیه دوستانی دارد. هفتۀ گذشته، بیش از ده پرواز نظامی از روسیه به سوریه صورت گرفت و بنا بر گزارشها روسیه شش تانک تی‌‍6، 15 هوویتزر، 35 خودروی زرهی، 200 تنفنگدار دریایی، و امکانات کافی برای اسکان 2000 نظامی را به سوریه انتقال داده است. همچنین بنا بر گزارشها، مسکو پهپادهای شناسایی، هلیکوپترهای تهاجمی، بیش از 24 جت جنگنده،   موشکهای زمین به هوا (از جمله سیستم دفاع ضدهوایی SA-22) و چهار هواپیمای سوخو 30 را به سوریه انتقال داده است. روسیه همچنین یک پایگاه جدید در جنوب لاذقیه، شهری بندری در شمال سوریه، ایجاد کرده و به توسعۀ پایگاه دریایی خود در طرطوس در حدود 80 کیلومتری جنوب لاذقیه ادامه می‌دهد.
 
با وجود این افزایش جدی در میزان کمکهای نظامی به دمشق، مسئولان دولت روسیه و تحلیلگران در مسکو، در هفتۀ گذشته در لابه لای صحبتهایشان این نکته را برملا کردند که کرملین، برخلاف پیش‌بینی‌های رسانه‌ها، قصد انجام یک تهاجم نظامی عمده در سوریه را ندارد. روسیه همچنین قصد ندارد تا برای تقویت جبهۀ اسد، نیروی زمینی به دمشق بفرستد. بلکه با توجه به شکستهای پی‌درپی نیروهای اسد، مسکو به دنبال آن است تا مطمئن شود که در هر تلاشی برای رسیدن به راه حل سیاسی برای پایان جنگ سوریه، امکان اعمال نظر را خواهد داشت. حضور نظامی روسیه به این منظور طراحی شده تا دشمنان اسد، از جمله ایالات متحده، را مجبور کند تا به منافع این کشور در سوریه احترام و در عین حال دست بالا را معادلات منطقه‌ای داشته باشد.
 
مسکو از دهۀ هفتاد حمایتهای چشمگیر دیپلماتیک و نظامی از رژیم سوریه به عمل آورده است. این حمایت شامل آموزش و تجهیز ارتش سوریه و همچنین همکاری‌های اطلاعاتی می‌شده است. در مقابل، مسکو از دسترسی به پایگاه دریایی طرطوس (که در حال حاضر تنها پایگاه نظامی روسیه خارج از کشورهای شوروی سابق محسوب می‌شود) بهره‌مند شده و همزمان سوریه از دیرباز از تلاشهای شوروی و روسیه برای محدود کردن نفوذ ایالات متحده و متحدان منطقه‌ای عمدتاً سنی مذهبش در خاورمیانه حمایت کرده است.

در درگیری‌های کنونی، مسکو از اسد به عنوان موثرترین مانع در برابر نوعی از افراط‌گرایی که محرک داعش است، طرفداری می‌کند و با این استدلال اصرار واشنگتن به کنار رفتن اسد از قدرت را، با توجه به عدم وجود جایگزین قابل قبول، ساده‌لوحانه می‌داند. در اوایل جنگ داخلی سوریه، کرملین از اعضای مخالفان سوری برای رفتن به مسکو دعوت کرد؛ اما بنا برگزارشها مسئولان روس از نتیجۀ بحثها با مخالفان بشار اسد ناامید شدند.
 
اما روسها دربارۀ حضور مستقیم در جنگ سوریه بسیار محتاطانه عمل کرده‌اند. روسها که هنوز تجارب حضور در افغانستان را از یاد نبرده‌اند و از حضور نظامی ناموفق آمریکایی‌ها در عراق و افغانستان درس عبرت گرفته‌اند، تمایلی به انداختن خود در میانۀ جنگ پیچیدۀ سوریه، حتی به قیمت نجات دمشق، ندارند. طبق شنیده‌ها برخی از مسئولان روس به طور خصوصی به اسد گفته‌اند که حتی اگر روزی مجبور به ترک قدرت شود، می‌تواند در امنیت به پایگاه علوی‌ها در لاذقیه عقب نشینی کند و به مبارزه ادامه دهد.
 
مسکو دربارۀ حضور نظامیان خود در سوریه می‌گوید که این پرسنل در امور مستشاری و آموزش خدمت می‌کنند و همچنین وظیفۀ آنها محافظت از تامین تجهیزات و مواضع نظامی است. ولی زمین بازی و شرایط این جنگ برای روسیه ناآشناست. وضع سوریه با اوکراین، که روسیه در آن توانسته دست به جنگی ترکیبی بزند، متفاوت بوده و چالشی بسیار متفاوت را پیش روی روسیه قرار داده است. سوریه برخلاف اکراین با سوریه مرز مشترک ندارد و جمعیت آن از لحاظ نژادی و فرهنگی شباهتی به روسها ندارند، تا نظامیان روس بتوانند با آنها مخلوط شوند. اگرچه پوتین از فرستادن نیرو برای جنگهای کوچک در همسایه‌های پس از دوران شوروی‌، ابایی نداشته است، گرداب سوریه، وضع به کل متفاوتی دارد و جنگی است که در محیطی بسیار ناآشنا صورت می‌گیرد.

آنگونه که مسئولان و متخصصان در مسکو می‌گویند، حضور نظامی روسیه در سوریه چندین هدف را دنبال می‌کند. اول اینکه مسکو به دنبال آن است تا ارتش تضعیف شدۀ سوریه را در طول ماههای آتی تقویت کند و اطمینان حاصل کنند که این ارتش همچنان می‌تواند به عنوان نیرویی کارآمد در جنگ ایفای نقش کند. اگرچه ارتش اسد در هفته‌های اخیر شکستهای سنگینی را متحمل شده است، اما به باور مسکو این ارتش اگر به میزان کافی تجهیز شود، همچنان خواهد توانست برای مدتی نامحدود مقاومت کند. از طرفی، روسیه با افزایش کمکهایش به اسد و تقویت حضور نظامی خود در سوریه، می‌تواند فضا و زمان کافی را برای اسد بخرد تا خود بتواند راه را برای توافقی سیاسی از طریق مذاکره که منافع مسکو را تامین کند، هموار کند. این منافع شامل یک پایگاه استراتژیک در مدیترانه و موضعی برای نفوذ در سوریه و کل منطقه است. منافعی که باعث می‌شود روسیه نخواهد تا سوریه به کشتگاه تروریسم بدل شود.
 
هدف دوم روسیه از فرستادن نیرو و تجهیزات به سوریه، این است که خود را به عنوان کارگزار قدرتی مطرح کند که گروه‌های رقیب در داخل سوریه، در منطقه، و حتی ائتلاف ضد داعش به رهبری آمریکا، باید با آن مصالحه کنند. در داخل سوریه، کمک نظامی روسیه نه تنها موضع اسد را در برابر سنی مذهبش همچون داعش تقویت می‌کند، موضع او را در برابر گروه‌های نیابتی مورد حمایت ایران نظیر حزب‌الله که نقش چشمگیرتری را در ماههای اخیر در جنگ در جبهۀ اسد ایفا کرده‌اند، نیز تقویت می‌کند. افسران ارشد ارتش سوریه به گوش روسیه رسانده‌اند که این کشور آموزش‌دهندۀ اصلی نیروی هوایی آنهاست، و روابط عمیق نظامی میان مسکو و دمشق برقرار است.
 
آنهاهمچنین از هزینه‌های رو به فزونی جنگ، امید کمرنگ نسبت به پیروزی، و نقش رو به افزایش ایران و شبه‌نظامیان حامی این کشور ابراز نگرانی شدید کرده‌اند. اگرچه تهران حمایت نظامی و مالی چشمگیری از دمشق انجام داده که بنا برگزارش‌ها به 35 میلیارد دلار می‌رسد، اما بیشتر تمایل داشته تا از شبه‌نظامیان حامی خود و به خصوص حزب الله حمایت کند و تمایل چندانی نسبت به تقویت ارتش تضعیف شدۀ سوریه از خود نشان نداده است.
 
در حالی که مسکو در حال حاضر نقش نظامی بزرگتری را در جنگ سوریه به عهده گرفته است، تهران مجبور خواهد شد تا منافع روسیه را بیشتر در معادلات خود لحاظ کند. ایران می‌خواهد سوریه را به عنوان پایگاهی دریایی برای مسلح کردن گروههای نیابتی ایران در لبنان و فلسطین حفظ کند، و در مقابل روسیه به دنبال آن است تا نفوذ خود را در خاورمیانه گسترش داده و مطمئن شود که جایگاهی مناسب در توافق پس از جنگ به خود اختصاص خواهد داد. همانطور که پوتین در دیدارش با بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسراییل، در 21 سپتامبر تاکید کرد، روسیه همچنین علاقه‌ای به حمایت از ایران در برابر اسراییل ندارند. معنای این صحبت این است که مسکو نمی‌خواهد شاهد افزایش نفوذ حزب الله به قیمت دولت دمشق باشد.
 
همزمان، برخی مسئولان روس در خفا قبول دارند که روزهای اسد به عنوان حاکم یک سوریۀ متحد احتمالاً به شماره افتاده است. اما پوتین می‌خواهد تا مانع از شکل‌گیری هرج و مرج غیرقابل کنترلی که بعد از سقوط صدام حسین در عراق و معمر قذافی در لیبی اتفاق افتاد، در سوریه شود. در عوض، او می‌خواهد مطمئن شود که هر نوع انتقال قدرتی در سوریه به منظمترین شکل ممکن صورت گیرد و دولت پسااسد به منافع روسیه در سوریه، به خصوص حفظ پایگاه دریایی طرطوس، احترام خواهد گذاشت. این پایگاه برای مسکو که قصد دارد پس از عقب نشینی آمریکا از منطقه در مدیترانه برای خود پایگاه قدرتی داشته باشد و با فراط‌گرایان سنی مبارزه کند، اهمیتی حیاتی دارد.

همانطور که مسئولان روس از آغاز بحران سوریه گفته‌اند، حمایتشان از وضع موجود را نباید به حساب علاقه‌شان به حفظ اسد در قدرت گذاشت. بلکه مسکو مخالف حذف دولت منتخب سوریه از طریق زور بوده است و از ایجاد تغییر از طریق روند سیاسی حمایت کرده است (پوتین در دسامبر 2012 گفته بود: "ما نگران سرنوشت اسد نیستیم، ما درک می‌کنیم که یک خانواده چهل سال در قدرت بوده است و مسلماً تغییرات لازم است").

یک توافق سیاسی که کشور سوریه را حفظ کرده و شاید اجازه دهد که اسد تا پایان دوران ریاست جمهوری‌اش در قدرت مانده و سپس بازنشسته شود یا به برگزاری انتخابات جدید تن دهد، برای روسیه قابل قبول خواهد بود. مسکو اساساً با موضع آمریکا که مرتب تکرار شده و تاکید دارد که اسد نمی‌تواند بخشی از راه حل سیاسی باشد، یا اینکه کناره‌گیری او پیش شرط هر نوع راه حلی است، مخالف است، اما در عین حال ادامۀ رهبری سوریه به دست اسد را نیز از جمله منافع حیاتی خود نمی‌داند.
 
چنین راه حلی البته نیازمند راضی کردن برخی از بازیگران منطقه‌ای است. بسیاری از کشورهای حوزۀ خلیج فارس به مسکو به عنوان یک بازیگر جدی منطقه‌ای نگاه نمی‌کنند و به اقدامات این کشور از جمله حمایت از دمشق و فروش احتمالی اس-300 به تهران به دیدۀ نگرانی می‌نگرند. همچنین از روشهای این کشور در بازار نفت نیز نارضایتی دارند. این عوامل کار را برای مسکو سخت کرده بود. اعزام نیروهای روسی به سوریه، به عربستان سعود و کشورهای حوزۀ خلیج فارس یادآوری می‌کند که مسکو یک قدرت بین‌المللی مهم است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت و می‌بایست سهمی را در آیندۀ سوریه برای آن مدنظر قرار داد.
 
هدف مسکو اگرچه اجتناب از درگیری مستقیم در جنگ است، اما سیر تحولات نشان خواهد داد که آیا این کشور خواهد توانست به این هدف پایبند بماند. اگر کمک محدود به اسد او را از سقوط نجات ندهد یا واحدهای روس زیر آتش قرار گیرند و کشته دهند، احتمال پیچیده شدن ماموریت نیروهای روس در سوریه وجود دارد. خطری که مسکو با آن روبه‌رو است، این است که در غیاب یک راه‌حل سیاسی، ممکن است ناخودآگاه بیشتر و بیشتر در باتلاق جنگ داخلی سوریه فرو رود.

نویسنده: جفری منکاف و اندرو بوئن
منبع: فرارو به نقل از «فارن پالیسی»

لینک اصلی: اینجا