روسیه می خواهد مذاکرات را به بن بست بکشاند؟

مسکو از یک سو به مثابه شریک هسته‌ای ایران ضمن ابراز علاقه به تداوم همکاری‌ها، از موضع ایران به‌ویژه در اظهارات مقامات خود حمایت می‌کرند و از سویی در محافل رسمی و غیررسمی به ویژه نشست‌های شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با استناد به تعهدات و مسوولیت‌های بین‌المللی، پای قطعنامه‌های صادره علیه ایران را امضا می‌نمود.

  در سال 2007 جمهوری اسلامی ایران موشک‌های ضدهوایی موسوم به m-1 را طی قراردادی از روسیه خریداری کرد. وزیر دفاع روسیه در همان زمان اعلام کرد روسیه آمادگی دارد تا سیستم‌های دفاعی بیشتری را به ایران بفروشد. ۱۰ اکتبر ۲۰۰۸ سخنگوی وزارت خارجه روسیه، در مورد فروش موشک‌های اس-۳۰۰ روسیه به ایران گفت: «ما مکرراً در بالاترین سطوح سیاسی گفته‌ایم که قصد تحویل این نوع سلاح‌ها را به کشورها در مناطق بی‌ثبات نداریم و این کار نه با منافع سیاسی کشور ما سازگار است و نه با هدف حفظ ثبات در این مناطق از جهان را نداریم. اما به هر روی در دیماه سال 1387 قرارداد خرید 5 سامانه موشک اس 300 بین ایران و روسیه منعقد شد که در تمام این سالها طرف روس به بهانه های مختلف از واگذاری آن به ایران امتناع کرد.

اما روز دوشنبه 24 فروردین 1394 خبرگزاری ایتارتاس، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه ممنوعیت تحویل سامانه موشکی دفاع هوایی اس ــ 300 به ایران را لغو کرد. کرملین اعلام کرد: "این فرمان ممنوعیت انتقال (شامل حمل و نقل هوایی) سامانه موشکی دفاع هوایی اس ــ 300 از طریق روسیه و حمل آن به خارج از سرزمین‌های این کشور به‌سمت جمهوری اسلامی ایران همچنین در اختیار قرار دادن آن به جمهوری اسلامی ایران در خارج از سرزمین‌های روسیه را با استفاده از کشتی‌ها یا هواپیماهای حامل پرچم دولت روسیه لغو می‌کند".

بزرگ ترین بهانه روسیه برای عدم تحویل موشک های اس 300 ، تحریم های سازمان ملل بر علیه جمهوری اسلامی ایران بود. اینکه روسیه در شرایط فعلی بین المللی ایران ممنوعیت فروش اس 300 به ایران را لغو کرده از آن جهت کمی عجیب به نظر می رسد که در حال حاضر هیچ تحریمی علیه ایران لغو نشده است.

ایران در اوج مذاکرات هسته ای با غرب است و برخی نشانه ها و تجربیات گذشته نشان می دهد که روسیه تمایل چندانی به این توافق احتمالی ندارد. همین لغو ممنوعیت اعلام شده هم این اطمینان را حاصل نمی کند که روسها به عهد خود وفا کنند.

در بازار جهانی انرژی، در رژیم حقوقی دریای خزر، در همکاری تجاری با کشورهای آسیای میانه و قفقاز، رقابت بر سر مسیرهای حمل و نقل و بازار مربوط به کشورهای منطقه در همه جا ایران برای روسیه رقیب است نه شریک. درست در زمانی که جامعه بین المللی نگران فعالیت توسعه طلبی روسیه است او سعی می‌کند غربی‌ها را متوجه ایران نماید.

روسیه برای انصراف آمریکا از نصب و استقرار سامانه سپر دفاع موشکی در اروپای شرقی خودش را به آب و آتش زد که نظر آمریکا را به رادار «گابالا» در جمهوری آذربایجان که شعاع تحت پوشش آن ۶ هزار کیلومتر است جلب کند تا از طرف روسیه و آمریکا به‌طور مشترک علیه ایران استفاده شود.

روسیه معتقد بود به این ترتیب می‌توان بسیاری از مسایل تنش‌زا و نگران‌کننده در روابط روسیه و ایالات متحده و اتحادیه اروپا را از بین برد. در هر حال آمریکا مخالف این پیشنهاد بود و بر استقرار سیستم پدافند موشکی در اروپای شرقی و جنوب رومانی برای رصد فعالیت روسیه اصرار ‌ورزید.

روسیه نیز با امتناع از فروش سامانه‌های مدرن موشکی به ایران هم جهت تحریم ایران همگام با قطعنامه ۱۹۲۹ شورای امنیت سازمان ملل شد. روسای جمهور کشورهای آسیای میانه بارها به مقامات ایرانی گفته‌اند که روسها نسبت به فعالیت اقتصادی و تجاری آن کشورها با ایران حساسیت نشان می‌دهند. روس‌ها به طور مرتب تاریخ تکمیل رآکتور اتمی بوشهر را بنا بر ملاحظات خود و به‌رغم تعهدات مکتوب به تعویق انداختند و از این بابت هزینه سنگینی به ما تحمیل کردند.

با اینکه بهتر بود همکاری مشترک در این پروژه هزینه بر متوقف شود یا تکمیل آن به کشورهای دیگری پیشنهاد داده شود متاسفانه ما همچنان دل در گرو کمک مسکو داشتیم. حتی اختلافاتی که میان تهران و مسکو بر سر مساله پرداخت ایجاد شد که ایران به یورو و نه به دلار این پرداخت‌ها را می‌خواست انجام دهد روسها کوتاه نیامدند و مدعی بودند که باید پرداخت به دلار باشد.

در حالی که تهران می‌گفت بیش از آنچه که متعهد بود، پرداخت نموده است مسکو، تهران را متهم به تاخیر در پرداخت می‌کرد به عنوان یک نتیجه از این اختلاف، روسیه ساخت رآکتور را به تاخیر انداخت و سوخت را ارسال نکرد. در چهارم فوریه ۲۰۰۶، روسیه (همراه با سایر اعضای شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی) به ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت رای داد. شورای امنیت با حمایت روسیه متعاقب آن قطعنامه ۱۶۹۶، قطعنامه ۱۷۳۷ و قطعنامه ۱۷۴۷ (۲۴ مارس ۲۰۰۷) را به تصویب رساند که از ایران می‌خواست تا همه فعالیت‌های مربوط به غنی‌سازی و بازفرآوری اورانیوم خود را متوقف سازد، نقش و موضع روسیه اما دارای ماهیتی کاملا متفاوت است.

مسکو از یک سو به مثابه شریک هسته‌ای ایران ضمن ابراز علاقه به تداوم همکاری‌ها، از موضع ایران به‌ویژه در اظهارات مقامات خود حمایت می‌کرند و از سویی در محافل رسمی و غیررسمی به ویژه نشست‌های شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با استناد به تعهدات و مسوولیت‌های بین‌المللی، پای قطعنامه‌های صادره علیه ایران را امضا می‌نمود. چنین موقعیتی موجب شده تا برخلاف موضع واشنگتن که در تقابل اساسی با برنامه هسته‌ای ایران از صراحت و قاطعیت برخوردار است، مواضع مسکو مبهم، دو پهلو و غیرقابل پیش‌بینی ارزیابی گردد.

در موضوع تحریم روسیه توسط غرب به دلیل وقایع اوکراین جالب‌ترین بخش ماجرا صدور بیانیه شدیداللحن وزارت خارجه روسیه بود که در پاسخ به تحریم‌های آمریکا علیه این کشور اعتراض داشته و تهدید کرده بود که تحریم‌های علیه مسکو می‌تواند مذاکرات ایران با گروه پنج به علاوه یک را دچار اخلال و شکست کند. روسیه آشکارا حتی به قیمت دخالت در امور همسایگان و سرنوشت ملت‌های دیگر، با کارت ایران بازی می‌کند و دست به تهدید آمریکا و رقبای غربی‌اش می‌زند.

با توجه به نکات یاد شده می توان این استنباط را داشت که روسیه در شرایط فعلی مذاکرات، با اعلام لغو ممنوعیت واگزازی اس 300 به ایران قصد دارد مذاکرات را تحت تاثیر قرار دهد. مقامات ایرانی بارها اعلام کرده اند درباره سامانه دفاعی و موشکی خود حاضر به هیچگونه مذاکره ای نیستندو در همین بین روسیه اقدامی می کند که طرف غربی نسبت به خط قرمز ایران حساس شود.

به همین دلیل است که سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در واکنش به اقدام روسیه می گوید: «این کار در میانه مذاکرات، اقدام سازنده‌ای نبود ولی بنظر نمی‌رسد که تحویل چنین موشک‌هایی بر خلاف مفاد تحریم‌های شورای امنیت (علیه ایران) باشد.» این نکته می تواند جرقه آغاز اختلافات بنیادین بین ایران و 5+1 شود. روسیه به سادگی از ایران منزوی نخواهد گذشت. حتی برخی تحلیل گران خروم وزیر خارجه روسیه از لوزان در آستانه اعلام تفاهم هسته ای را به ناراحتی روسیه از نتایج مثبت مذاکرات تعبیر کردند. باید منتظر ماند و دید آیا روسیه باز هم می خواهد با کارت ایران بازی کند؟ مسکو اس 300 را به ایران تحویل خواهد داد یا این هم یک بازی برای برهم زدن مذاکرات هسته ای است؟ آینده پاسخ این سوالات را خواهد داد.

نویسنده: مسعود کاظمی
منبع: پارسینه / 25 فروردین 1394