توقف استفاده روسیه از پایگاه هوایی و اتهام ایران به مسکو در مورد خیانت به اعتماد

توقف استفاده روسیه از پایگاه هوایی و اتهام ایران به مسکو در مورد خیانت به اعتماد

ایران با اعلام این که کرملین به شکلی غیر قابل قبول امتیاز پرواز هواپیما های روسی از پایگاهی در ایران برای بمباران سوریه را علنی و درباره آن فخرفروشی کرده است، این مجوز را لغو کرد؛ این در حالی است که فقط یک هفته از اعطای مجوز چنین دسترسی استثنایی گذشته است.   به نظر می رسد این فرمان لغو و توجیه آن از سوی وزرای امور خارجه و دفاع ایران تردید های عمیق و دیرینه ایران را به روسیه، با وجود ائتلاف تاکتیکی این دو کشو در جنگ سوریه، نشان می دهد.

پایان دادن سریع و یکباره، حتی اگر موقت، به این توافق این را نیز نشان می دهد که روس های مشتاق گسترش نفوذ در خاورمیانه، به طور جدی درباره بازتاب اعلام عمومی استفاده خود از پایگاه هوایی همدان در غرب ایران، دچار اشتباه شده بودند. رسانه های خبری دولتی روسیه این توافق را به عنوان نشانه ای از تحکیم همکاری خود با ایران، در بوق و کرنا کرده بودند. از جنگ جهانی دوم تا کنون، هیچ قدرت خارجی در ایران مستقر نشده است.

ارتش روسیه در واکنش به لغو این امتیاز، بیانیه ای صادر و اعلام کرد هواپیما های این کشور مأموریت خود را به پایان رسانده اند. ژنرال ایگور کناشنکف در بیانیه ای اعلام کرد: «هواپیماهای روسیه که در حمله هوایی به مواضع تروریست های سوریه از پایگاه هوایی همدان در ایران حضور داشتند، ماموریتی را که بر عهده آنها گذاشته شده بود، انجام دادند. ... همه هواپیما های حاضر در این عملیات اکنون در خاک روسیه اند.»

به نظر می رسید این توافق یکی از نقاط عطف سیاست خارجی روسیه و ائتلافی در حال تحکیم با قدرت های شیعه منطقه، یعنی ایران، عراق و دولت گرفتار جنگ داخلی سوریه را نشان می دهد و برای روسیه امکان استفاده ساده تر از توان آتش خود در سوریه را فراهم کرده است که خطری تازه برای جنگجویان مخالف دولت سوریه است.

معلوم نشد که چرا این توافق این چنین زود بر هم خورد ؛ کارشناسان و مقامات آمریکایی هشدار داده بودند که همچنان به راستی آزمایی خود از طریق تصاویر ماهواره ای ادامه می دهند تا از پایان یافتن عملیات هوایی روسیه با استفاده از خاک ایران اطمینان حاصل کنند. اما سردار حسین دهقان، وزیر دفاع ایران، روسیه را به اعلام عمومی و زیاده روی درباره توافق متهم کرد و رفتار کرملین را"خیانت به اعتماد"و"غیر شرافتمندانه"خواند. بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، به خبرنگاران در تهران گفت این مجوز موقتی بوده و «در حال حاضر پایان یافته است.»

مازیار بهروز، استاد تاریخ در"دانشگاه دولتی سانفرانسیسکو"و کارشناس روابط ایران و روسیه، گفت کناره گیری ایران از دادن مجوز، در کمترین حالت"نبود همکاری میان ایران و روسیه"را درباره چگونگی توافق و حتی محرمانه ماندن یا نماندن آن نشان داد. بهروز گفت: «روس ها بدون اطمینان بخشی کافی در برابر حساسیت ها به تحرکات داخلی ایران، این موضوع را علنی کردند تا شاید امتیازی به دست آورند و به امتیازات خود ببالند. ... اگر روس ها این موضوع را افشا نمی کردند، مشکلی پیش نمی آمد.»

این فقط تازه ترین نمونه از فراز ها و فرود ها در رابطه مهم ، اما اغلب دردسر آفرین ایران و روسیه درباره جنگ سوریه است. هر دو طرف نشان داده اند که انتظار ندارند درباره هر موضوعی با یکدیگر توافق داشته باشند. همکاری راهبردی آنها در خطر نیست. اما از زمان تصاحب نقش ایران به عنوان متحد اصلی دولت سوریه از سوی روسیه در حدود یک سال پیش، تکبر مشهود روس ها برای حساسیت های ایرانی ها بسیار زیاد بوده است.

روس ها از ماه سپتامبر برای کمک به نیروهای بشار اسد، رئیس جمهور سوریه، که بخش هایی از خاک این کشور را از دست داده ، دست به حملات هوایی سنگینی زده است. از آنجا که روسیه نیرو های اندکی در میدان دارد، ایران و متحدان شبه نظامی این کشور هنوز هم تلفات زیادی را متحمل می شوند.

ایران و روسیه اهداف مشترکی دارند که مهمترین آنها ممانعت از برکناری اجباری بشار اسد است و آنها هر یک سهمی در مبارزه با افراطی های اسلام گرایی که این دو کشور آنها را برای امنیت خود نیز تهدید می دانند، ایفا می کنند. اما آنها رویکرد ها، نقش ها و افق های بلند مدت بسیار متفاوتی دارند.

اولویت روسیه ممانعت از اتفاقی است که از دید این کشور تغییر رژیمی با مهندسی غرب، بخشی ازسیاست این کشور برای مخالفت با مداخله در امور داخلی هر کشوری و حفاظت از نهاد های دولتی سوریه است. این کشور نشان داده است تعهدی به حکومت طولانی مدت اسد ندارد. به نظر می رسد هدف ایران بیشتر حفظ و گسترش قدرت خود در خاورمیانه از طریق رابطه با گروه لبنانی"حزب الله"، دیگر گروه های شبه نظامی شیعه و بشار اسدی باشد که سال ها است مسیر تأمین سلاح و مهمات را برای"حزب الله"از ایران تأمین کرده و خود از"علویان"است ("علوی"شاخه ای از تشیع، یعنی مذهب غالب در ایران، است).

در همان زمان ، ایران به گسترش شبه نظامیان حامی دولت در سوریه کمک می کرد و همکاری با آنها را ترجیح می داد. از زمان شروع این درگیری و در مقطعی که به نظر می رسید ایران قادر به جلوگیری از تضعیف اسد نباشد، روسیه تلاش کرد این شبه نظامیان را در قالب ارتش منسجم کند. ایران و روسیه در همکاری در این زمینه با چالش هایی روبرو هستند. جنگجویان"حزب الله"و حامیان آنها آشکارا ارتش سوریه را تحقیر می کنند و از این شکایت دارند که روسیه از رزمندگان آنها حمایت هوایی نمی کند. توافق و تعامل با فرماندهان ارتش سوریه (که بسیاری از آنها در روسیه تحصیل کرده اند) برای مقامات روسی راحت تر از گروه های شبه نظامی شیعه است.

روسیه و ایران درباره اسرائیل نیز اختلاف نظر شدید دارند. ایران و اسرائیل یکدیگر را دشمنانی آشتی ناپذیر می دانند و این در حالی است که روسیه روابطی نزدیک با اسرائیل دارد و بسیاری از مهاجران روس در اسرائیل زندگی می کنند. خاطره ای که ایرانی ها [از روس ها] در حافظه تاریخی خود دارند، جنگ امپراتوری روس با امپراتوری ایران و تصرف مناطق حاشیه ای این کشور [از سوی روس ها] است. برای ایرانی که از هویت ملی هزار ساله ای برخوردار است، زمان زیادی از دورانی که روس ها دشمن بودند و برای در اختیار گرفتن آسیای میانه و قفقاز با آنها می جنگیدند، نمی گذرد.

کلیف کاپچان، سرپرست"گروه اوراسیا"(مرکز مشورتی در زمینه مخاطرات سیاسی واقع در واشنگتن) گفت: «روسیه قابل اعتماد نیست. آنها به یکدیگر اعتماد ندارند.» وی گفت «تحمل» تفاخر روسیه به امتیاز خود برای استفاده از پایگاه ایران «برای سیاست داخلی ایران بسیار سنگین بود». ایران با تاریخی آکنده از دخالت قدرت های غربی ، به ویژه انگلیس، از حاکمیت [سرزمینی] خود با دقت و شدت حفاظت می کند. پس از شروع پرواز بمب افکن های"توپولوف"و"سوخوی"روسیه در هفته گذشته، نمایندگان مجلس ایران گفتند این توافق ممکن است نقض قانون اساسی باشد.

سردار دهقان گفت: «ما هیچ یک از پایگاه های نظامی خود را به روس ها نداده ایم و آنها برای ماندن به اینجا نیامده اند.» وی گفت دو کشور"هیچ توافق مکتوبی"را برای استفاده از این پایگاه امضا نکرده اند و افزود [استفاده از پایگاه همدان] فقط توافقی موقت برای سوخت گیری مجدد [هواپیما های روسی] است.

روسیه خبر مربوط به آنچه را که این کشور توافقی برای استفاده از پایگاه هوایی در ایران می خواند، در ماه اوت اعلام کرد و گفت با این اقدام فاصله ای که بمب افکن های دوربرد این کشور باید بپیمایند، کم می شود؛ پیش از این این جنگنده ها از جنوب روسیه به پرواز در می آمدند. یوری بارمین، یکی از تحلیل گران روسی مسائل خاور میانه، این مطلب را در صفحه"توییتر"خود نوشت که معلوم بود این پایگاه"به علت دشواری های لجستیکی، توافقی موقت"است؛ اما ادامه داد که پایان یافتن آن"بسیار سریع"بود.

ویکتور میزین، از اساتید"مؤسسه دولتی روابط بین الملل مسکو"(دانشگاه روسیه برای دیپلمات ها) گفت توافق درباره پایگاه هوایی برای مسکو اهمیت نمادین داشته است. میزین گفت: «پیام ادامه کاری بود که روسیه در سوریه آغاز کرد؛ یعنی اعلام این که روسیه، همانند اتحاد جماهیر شوروی، به جایگاه یک ابر قدرت بازگشته است و تنها تفاوتش با شوروی نداشتن ایدئولوژی است.»

نویسنده: آنه بارنارد و آندرو کرامر
منبع: اداره کل رسانه های خارجی وزارت ارشاد به نقل از «نیویورک تایمز» / 22 اوت 2016

لینک اصلی: اینجا