تشدید تنش با غرب سبب نزدیکی اردوغان به پوتین خواهد شد

کودتای نافرجام اخیر در ترکیه نه تنها موجب شد که این کشور دچار آشوب داخلی شود همچنین می‌تواند باعث منحرف شدن اساسی روابط سیاسی خارجی ترکیه با آمریکا و اروپا شود. در پی این کودتا تبعاتی جدی، همکاری‌های آمریکا و اروپا با آنکارا در زمینه مبارزه با داعش در سوریه را تهدید می‌کنند. به طور کلی روابط ترکیه با اتحادیه اروپا از جمله در زمینه همکاری برای مقابله با موج ورود پناهجویان به اروپا تهدید شده است. در حال حاضر حال و هوای کشور ترکیه مملو از خشم، عصبیت و تاریکی است.

  
اگرچه توطئه کودتا در عرض یک روز خنثی شد اما حس وحشت مبهمی همچنان در آنکارا، پایتخت ترکیه که شاهد بیشترین خشونت‌های مربوط به کودتا بود وجود دارد. اردوغان تا قبل از چهارشنبه گذشته به دلیل نگرانی‌ از امنیتش به آنکارا بازنگشت. بمباران‌هایی که علیه این شهر به ویژه ساختمان پارلمان انجام شدند شوکی ناگهانی به ساکنان این شهر که بیش از 600 سال است شاهد حمله نظامی نبوده، داده‌اند.

همچنین باید تاثیر کودتا بر شهر استانبول و هدف قرار گرفتن آن را نیز در نظر داشت. جنگنده‌های اف- 16 تحت کنترل کودتاچیان، به قصد ترساندن ساکنان استانبول در ارتفاع پایین و با سرعت بالا برفراز این شهر پرواز کردند و دیوار صوتی را شکستند تا این خیال را که شهر تحت بمباران است ایجاد کنند. این توطئه از جوانب دیگر نیز وحشت آور بوده است. این کودتا به عنوان یک شورش گروهی برخلاف همه آن چیزی که درباره سلسله مراتب ارتش ترکیه و تاریخچه کودتاهای بدون خونریزی می‌دانیم بوده است. براساس یک اصل بنیادین ارتش به سمت مردم خود شلیک نمی‌کند اما این بار گروه کودتاچیان این کار را کردند. بیش از 100 شهروند علاوه بر کودتاچیان در این خشونت‌ها کشته شدند.

بسیاری از اعضای اردوی حامی دولت اردوغان معتقدند که وضعیت فتح الله گولن روحانی ترک تبار ساکن آمریکا به عنوان یک شهروند آمریکایی حاکی از دست داشتن واشنگتن در این کودتا است.

بخش عمده مقامات ارتش ترکیه از جمله فرماندهان و رئیس ستاد کل که زیر لوله تفنگ کودتاچیان به گروگان گرفته شد، از شرکت در این کودتا سر باز زدند. اما بعد از این کودتای نافرجام، ارتش ترکیه به حدی شکننده و آسیب پذیر شده است که بدون کمک همپیمانانش در ناتو این کشور از درون منفجر خواهد شد.

در حقیقت وحشت در ترکیه آنچنان زیاد است که با وجود ویژگی تفرقه برانگیز رجب طیب اردوغان، او سرانجام توانست برای مخاطبانی متحد سخنرانی کند. اردوغان دو تدبیر تنبیهی مهم را در نظر دارد: یکی آنکه از آمریکا تقاضای استرداد فتح الله گولن را داشته و دیگری نیز بازگرداندن مجازات اعدام است.

او در سخنرانی چند روز پیش خود متعهد شد در صورتی که پارلمان ترکیه رای به بازگرداندن مجازات اعدام دهد این مساله را تایید خواهد کرد. بااین حال این سیاست‌ها باعث آسیب دیدن روابط ترکیه با واشنگتن و بروکسل خواهد شد. یک ضربه دیگر کودتا به روابط ترکیه و آمریکا این بوده که تعداد زیادی از حامیان دولت آنکارا معتقدند وضعیت گولن به عنوان شهروند آمریکا حاکی از دست داشتن واشنگتن در کودتا است.

ستون نویسان برجسته روزنامه‌های حامی حزب عدالت و توسعه طی روزهای اخیر درباره این مساله سخن گفتند و دست کم یکی از اعضای کابینه اردوغان یعنی سلیمان سویلو، وزیر کار به طور علنی آمریکا را عامل پشت پرده کودتا دانست. چنین اتهام زنی‌هایی مساله زا هستند زیرا واشنگتن دیدگاه دیگری دارد.

جیمز کلاپر، مدیر اطلاعات ملی آمریکا در مصاحبه‌ای به واشنگتن پست گفت: اتهام زنی‌های ترکیه مبنی بر اینکه کودتا توسط گولن برنامه ریزی شده به نظر اعتباری ندارند.

یک مشکل دیگر نیز مربوط به درک پایین اردوغان از عملکرد دولتهای دموکراتیک است. او به دیگر کشورها از دریچه دید خودکامه خود می‌نگرد. به عنوان مثال در آوریل 2009 دولت اردوغان در ترکیه به انتصاب آندرس فوگ راسمون،‌ نخست وزیر دانمارک به سمت دبیرکلی ناتو اعتراض کرد. استدلال آنکارا برای این اعتراض این بود که در پی رسوایی به وجود آمده ناشی از چاپ کاریکاتورهای موهن به ساحت پیامبر اسلام (ص) در نشریات دانمارکی، راسموسن اجازه داده این کاریکاتورها در نشریات دانمارک چاپ شوند.

در صورتی که دادگاه‌های آمریکا درخواست اردوغان برای استرداد گولن را رد کنند وی مطمئنا اتهامی را متوجه کاخ سفید خواهد کرد. رهبر ترکیه پس از آن دو گزینه خواهد داشت: یکی اینکه او ممکن است مساله استرداد را به همکاری در عملیات مبارزه با داعش مرتبط کند. اگر ترکیه به آمریکا در این زمینه اولتیماتوم دهد پاسخ متقابل دریافت کرده و آمریکا هم عملیات‌های مبارزه با داعش خود را از خاک ترکیه خارج کرده و به ناوهای هواپیمابر در دریای مدیترانه و پایگاه‌های کشورهای حوزه خلیج فارس منتقل خواهد کرد.

اردوغان نیز در تلافی آن ممکن است به طور کامل همکاری با واشنگتن در مبارزه با گروه تروریستی داعش را قطع کند. در هر دو مورد روابط ترکیه و آمریکا آسیب خواهد دید.

در خصوص اتحادیه اروپا نیز اردوغان ممکن است حتی جسورتر عمل کند. اگر ترکیه مجازات اعدام را دوباره بازگرداند مطمئنا بروکسل هم مذاکرات پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا و هم توافق آزادی روادید برای شهروندان ترکیه را معلق خواهد کرد. اگر بروکسل دست به این اقدام‌ها بزند اردوغان نیز تهدید به قطع همکاری با اتحادیه اروپا خواهد کرد.

در مجموع کودتای اخیر ترکیه باعث هرچه پیچیده‌تر شدن روابط ترکیه با اروپا و آمریکا خواهد شد. این توضیح می‌دهد که چرا برای نخستین بار در سال‌های اخیر بحث‌های جدی در مورد عضویت آنکارا در ناتو در ترکیه بالا گرفته‌اند. حتی برخی در آنکارا می‌گویند که ترکیه باید به جای ناتو تبدیل به دوست روسیه شود.

اردوغان پیش از این نشان داده که یکسری غریزه‌های سیاست خارجی اوراسیایی دارد و می‌تواند به آسانی این چرخش را با توجه به اینکه ارتش ترکیه به عنوان قوی‌ترین عامل ارتباط ناتو با آنکارا از شکل افتاده است تکمیل کند. آنکارا و مسکو پیش از کودتای نافرجام، گام‌هایی را برای بهبود روابطشان که پس از حادثه سرنگون کردن جنگنده روسیه توسط نیروی هوایی ترکیه در ماه نوامبر آسیب دیده بود برداشته بودند. اردوغان در نامه‌ای به تاریخ 27 ژوئن به پوتین از بابت این حادثه ابراز تاسف کرد و این دو رهبر قرار است در اولین هفته ماه اوت برای عادی سازی روابطشان دیدار کنند.

کرملین نیز رخدادها را مد نظر قرار داده است و در تاریخ 29 ژوئن یک شرکت هواپیمایی روسیه ممنوعیت پروازها به ترکیه را لغو کرد.  پوتین با دست پر به نشست با اردوغان خواهد آمد که احتمالا شامل وعده‌هایی برای بهبود گردشگری، تجارت، ساخت و ساز و  ایجاد خط لوله‌ها خواهد بود.

به طور مختصر باید گفت که سیاست خارجی ترکیه در حال حاضر در یک دو راهی قرار گرفته است. اگر واشنگتن ترکیه را در خصوص مساله درخواست استرداد گولن متقاعد نکند آنکارا ممکن است به روسیه رو بیاورد. اگر آنکارا مجازات اعدام را بازگرداند که احتمال آن بالاست، روابط ترکیه با اتحادیه اروپا و توافق دو طرف برای مقابله با ورود پناهجویان شکست خواهد خورد.»

نویسنده: سونر کاگاپتای، کارشناس موسسه خاورمیانه واشنگتن
منبع: ایسنا به نقل از «گاردین» / 23 ژوئیه 2016

لینک اصلی: اینجا