تقویت غیرمنتظره روابط ایران و روسیه پس از توافق هسته‌ای

سال‌ها بسیاری از تحلیلگران غربی و حتی روسی انتظار داشتند که با حل و فصل شدن دعوای هسته‌ای ایران با غرب، روابط تهران با مسکو تضعیف شود. اما در ماه‌های پس از توافق هسته‌ای، روابط بین ایران و روسیه تحکیم شده و این در حالی است که روابط تهران با غرب در جا زده است. جنگ سوریه و نیز دیپلماسی ماهرانه روسیه دست کم فعلا مانع چرخش ژئوپلیتیک ایران پس از توافق هسته‌ای شده است که قبلا پیش بینی می‌شد.  

به گزارش ورلد پالیتیکس، سفر ولادیمیر پوتین به ایران در اوایل آذر تازه‌ترین نشانه روابط سالم بین دو کشور است. هرچند که این دیدار به هیچ گونه توافق یا تصمیم اساسی منجر نشد، بر قوت هم‌پیمانی جاری ایران و روسیه مهر تایید گذاشت. اخیرا که سخنگوی سازمان انرژی هسته‌ای ایران اعلام کرد روسیه ساختن دو راکتور هسته‌ای را در ایران آغاز می‌کند، این امر روشن‌تر شده است.

دلیل رسمی سفر پوتین شرکت در نشست مجمع کشورهای صادرکننده گاز در تهران بود، اما وی با آیت‌الله خامنه‌ای و حسن روحانی دیدار کرد. آنها در بیانیه‌های خود تروریسم منطقه‌ای را تقبیح و به طور مشترک از تحریم‌های آمریکا بر کشورهایشان و خواسته غرب برای تغییر حکومت در سوریه انتقاد کردند. چند قرارداد اقتصادی نیز منعقد و از جمله بر سر یک خط اعتباری ۵ میلیارد دلاری از جانب روسیه و طرح‌های مشترک ترابری و انرژی توافق شد.

به رغم روابط فزاینده با روسیه، شرکای اقتصادی طبیعی ایران قاعدتا باید در اتحادیه اروپا باشند. تا چند سال پیش، اتحادیه اروپا منبع اصلی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و کالاهای مصرفی و پیشرفته برای ایران بود و همچنین بزرگ‌ترین خریدار صادرات ایران از جمله نفت به شمار می‌رفت. اما تحریم‌های اتحادیه به دلیل برنامه‌ هسته‌ای ایران باعث کاهش شدید این روابط شد. در نتیجه روسیه و چین به شرکای اصلی اقتصادی خارجی ایران بدل شدند.

پس از انعقاد توافق هسته‌ای، دو تحول مهم رخ داد. نخست دولت روسیه دست به اقدامات پیشگیرانه‌ای برای تحکیم کردن مواضع دیپلماتیک و اقتصادی خود در ایران زده است. مثلا مسکو از درخواست ایران برای عضویت کامل در سازمان همکاری شانگهای و مشارکت در مذاکرات مربوط به سوریه و دیگر مسائل منطقه‌ای حمایت کرده است. روسیه ابراز اطمینان کرده  که ایران تعهدات هسته‌ای خود را انجام خواهد داد و ایران را شریک در جنگ با تروریسم منطقه‌ای توصیف کرده است، نه حامی آن. مسکو از ایران دعوت کرده به ائتلافی که خود برای مقابله کردن با تروریسم در منطقه تشکیل داده است، بپیوندد.

با وجودی که ایران با افزایش فروش نفت و گاز به رقیب روسیه در برخی بازارها بدل خواهد شد، شرکت‌های انرژی روسیه قراردادهایی برای کمک به احیای تولید نفت و گاز ایران منعقد کرده‌اند. ایران از شرکت‌های روسی دعوت کرده راکتورهای بیشتری در ایران بسازند و به آنها سوخت اورانیم بدهند. طرح ساخت دو راکتور جدید در ایران در همین راستاست. در عوض، روسیه هم محدودیت‌های فروش اسلحه را به ایران لغو کرده و تعهد کرده سامانه‌های دفاع هوایی اس-۳۰۰ را به آن تحویل دهد. اگر یک رشته قراردادهای منعقد شده دیگر نیز به اجرا درآیند، شرکت‌های روسی نوسازی زیربنای راه آهن، هواپیمایی غیرنظامی و دیگر جنبه‌های حمل و نقل را به انجام خواهند رساند.

نکته دیگر اینکه، مداخله نظامی روسیه در سوریه باعث شده تا ایران و روسیه به متحدان نظامی برای دفاع از حکومت بشار اسد تبدیل شوند، هر چند مداخله مسکو احتمالا منبعث از عوامل دیگری است. در این ائتلاف، روسیه قدرت هوایی را تامین می‌کند و نیروهای تحت حمایت ایران و حزب‌الله حمایت زمینی را تامین می‌کنند.

مدت هم‌پیمانی جدید ایران و روسیه معلوم نیست. غرب همچنان می‌تواند شریک اقتصادی بهتری برای ایران باشد تا روسیه، اما برخی مقامات تهران شاید به این موضوع اهمیت ندهند و کالاهای روسی را قبول کنند، به خصوص با توجه به این موضوع که غرب علاقه‌ای به فروش اسلحه یا فناوری هسته‌ای به ایران ندارد. تهران و مسکو ممکن است بر سر مسائلی با هم اختلاف داشته باشند، از جمله چگونگی تقسیم دریای خزر اما بر سر فواید جلوگیری کردن از ساختن خط لوله از این دریا برای انتقال نفت و گاز دیگر کشورها به اروپا اتفاق نظر دارند.

از دیدگاه مسکو، ایران تنها در حوزه هایی مانند اسلحه و انرژی بازار مهمی نیست. در این بین، تحریم‌هایی که غرب بر سوریه اعمال کرده، وخامت در روابط روسیه و ترکیه پس از ساقط کردن هواپیمای روسیه بر فراز مرز ترکیه و سوریه و نیز بازگشت پول‌های مسدود شده ایران، علاقه مسکو را به تهران به عنوان یک شریک اقتصادی افزایش داده است. همچنین، روسیه می‌خواهد از زیان‌های جایگزین شدن نفت و گاز ایران به جای نفت و گاز روسیه و صادرات آن به اروپا جلوگیری کند.

در گذشته، به نظر می‌رسید روسیه مایل است منافع ایران را فدای روابط خود با واشنگتن کند تا از طرح دفاع ضدموشکی در اروپا دست بردارد. اما این امر با حمله به اوکراین و انضمام کریمه به روسیه عوض شد. دولت‌های غربی به کرملین اعلام کرده‌اند که می‌خواهند طرح دفاع ضدموشکی را صرف نظر از نگرانی‌های مسکو اجرا کنند. هرگونه تلاش غرب برای دور کردن ایران از مشارکت با روسیه نیازمند پایان جنگ سوریه یا تغییر حکومت در سوریه است. اما بعید به نظر می‌رسد که این سناریوها به زودی تحقق یابند، هرچند تلاش هایی برای مذاکره درباره سوریه در جریان است.

نویسنده: ریچارد ویتز
منبع: سایت خبری «ساعت 24» به نقل از «ورلد پالیتیکس» / 30 دسامبر 2015

لینک اصلی: اینجا