نقطه حساسی که اتحاد روسیه - ترکیه - ایران می تواند گسسته شود

نقطه حساسی که اتحاد روسیه - ترکیه - ایران می تواند گسسته شود

خاورمیانه در بلاتکلیفی و تناقض

ابراهیم کالین، منشی مطبوعاتی دفتر ریاست جمهوری ترکیه، در رابطه با حضور نظامی ایران در خاک سوریه بیانات حیرت انگیزی ایراد کرد.   به گفته او، «استدلال های ایران در مورد این که به دعوت دولت سوریه در این کشور حضور دارند، برای ما کمترین ارزشی ندارد». کالین تصریح کرد که «ایران همسایه مهم ترکیه است، اما آنکارا قصد ندارد، تلاش های این کشور را در راستای تحکیم اعتبار خود در منطقه نادیده بگیرد».

به موازات آن، او ضمن پیوند دادن عینی مناسبات ترکیه و آمریکا در زمینه ای از روابط با ایران و اشاره به این که دولت باراک اوباما، رئیس جمهور سابق آمریکا، «دو مسئله مرتبط با سازمان «پ ی د» کُردها به ریاست فتح الله گولن را که ترکیه آن را سازمان تروریستی می داند، لاینحل گذاشته است، به این مناسبات نیز پرداخت. این منشی مطبوعاتی اعلام کرده که آنکارا مقدمات لازم برای دیدار رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، با دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، را مهیا می سازد که قرار است، در ماه مه، در چارچوب اجلاس ناتو برگزار شود.

این بیانات کالین از آن جهت حیرت انگیز به نظر می رسد که ترکیه به همراه ایران و روسیه در رویکرد سوریه متحد است و به همراه این دو کشور در فعالیت های مرتبط با برگزاری دو دور مذاکرات در آستانه مشارکت داشته و افزون بر آن، این کشور در برقراری آتش بس در سوریه همراه مسکو سهم بسزایی داشته است. اما، مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه، در سخنرانی خود در کنفرانس امنیتی مونیخ ابراز تردید کرد که «ایران قصد دارد، دو دولت شیعه – یکی در سوریه و دیگری در عراق - را تشکیل دهد که به گفته او، «برای امنیت و ثبات در منطقه تهدید آمیز است».

تهران به این سخنان واکنش نشان داد. وزارت امور خارجه ایران، رضا هاکان تکین، سفر ترکیه در ایران، را فرا خواند و اینجا به او در این خصوص اعتراض کردند. پیشتر، بهرام قاسمی، سخنگوی رسمی وزارت امور خارجه ایران، اعلام کرده بود که «ایران همواره، در برابر اعمال و بیانات سیاستمداران ترک با صبر و شکیبایی برخورد می کند، زیرا اوضاع پیچیده در داخل کشور را مورد توجه قرار می دهد ... در حال حاضر، ترکیه با هرج و مرج مواجه می باشد و به خاطر خطاهای سیاسی اش نمی تواند از این گرداب رهایی یابد و برای دور کردن توجهات از ناتوانی خود، به ایراد چنین سخنانی روی می آورد».

در این رابطه، برخی از کارشناسان می گویند که «نباید به مشاجره لفظی و سیاسی میان آنکارا و تهران چندان توجهی نشان داد که به زودی، به پایان خواهد رسید». اما، ما سعی می کنیم تا چشم انداز بسیار حجیمی را از شرایط کنونی ترسیم کنیم تا به نتایجی دست یابیم. در حال حاضر، این مسایل روشن است. اقدام خصمانه قبلی ترکیه در برابر ایران در دسامبر سال گذشته صورت گرفت و حمله سیاسی آنکارا علیه تهران تقریبا بلافاصله بعد از ایراد بیانات ضد ایرانی پرزیدنت ترامپ از سر گرفته شد.

به تازگی، ژنرال جوزف دانفورد، رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا، در سخنرانی خود در انستیتوی بروکینگز، اعلام کرد که «ایران در وهله نخست، گسترش دهنده تأثیر هلاکت بار در کل منطقه، سوریه و لبنان و همچنین، عراق و دیگر کشورهای منطقه می باشد». پیشتر، مایکل پنز، معاون رئیس جمهور امریکا، و بینالی ییلدیریم، نخست وزیر ترکیه، در جریان دیدار خود در حاشیه کنفرانس امنیتی مونیخ، راه های ممکن برای تسریع روند رویارویی علیه گروهک تروریستی داعش (سازمان ممنوع اعلام شده در روسیه) را بحث و بررسی کردند. به گزارش خبرگزاری ها، «این همصحبتان در خصوص ممانعت امریکا و ترکیه از کار ایران در راستای برهم زدن ثبات در منطقه به توافق رسیدند». به سخن دیگر، واشنگتن به تدریج آنکارا را به سوی رویارویی علیه تهران سوق می دهد.

همزمان با آن، عربستان سعودی نیز به طور چشمگیری در رویکرد ایران فعال شده است. عادل الجبیر، وزیر امور خارجه عربستان سعودی، در مصاحبه ای با نشریه آلمانی Sueddeutsche Zeitung در تفسیری از رویدادهای جاری در سوریه، تصریح کرد که «پرزیدنت بشار اسد باید در اوایل آغاز دوره انتقالی از کار خود کناره گیری کند، در حالی که دیدگاه روسیه بر این است که اگر او انتخاب نشود و یا در انتخابات نامزد نشود، باید در اواخر این دوره از قدرت کناره گیری کند». به گفته عادل الجبیر، «موضع امریکا - از نابودی گروهک تروریستی «دولت اسلامی» (سازمان ممنوع اعلام شده در روسیه) عبارت است.

نظامیان امریکایی برای رئیس جمهور طرح های مربوط به راه دست یابی به این هدف را تدوین می کنند. عربستان سعودی و دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس از آمادگی خود و نیروهای ویژه شان برای مشارکت در حمایت از امریکا سخن گفته اند. ما با آمریکا مذاکره می کنیم تا بررسی کنیم که کدام طرح مناسب است و برای اجرای آن به چه چیزهایی نیاز است. تفکر اصلی بر این پایه است تا اراضی اشغال شده توسط داعش (سازمان ممنوع اعلام شده در روسیه) آزاد شوند، اما همزمان با آن تضمین شود که این اراضی به دست «حزب الله»، ایران و یا رژیم دیگری نیفتند».

در رابطه با خود ایران نیز اعتقاد الجبیر بر این است که «تهران در منطقه مذهب گرایی را ترویج می کند». در این میان، به نوشته نشریه لبنانی Middle East panorama، در گذشته، ترکیه از اتحاد امریکا و اسرائیل فاصله گرفته بود، اما در حال حاضر، به آنها نزدیک شده است. یعنی، به اعتقاد این نشریه، در ابتدا، ترکیه «نقش تامین کننده مالی تروریسم را ایفا می کرد و بعد از آن، علیه آن اعلام جنگ کرد و اکنون، خواهان سرنگونی اسد است».

گفتنی است که از ماه ژانویه سال جاری، مذاکرات آستانه با تمامی پیچیدگی هایش به عنوان بخشی از استراتژی مشترک روسیه، ترکیه و ایران در سوریه تلقی می شد که امیدهای مربوط به پایان گیری جنگ داخلی در سوریه نیز در سایه آن ایجاد شده بودند. در حال حاضر، به گفته مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه، فقط مذاکرات ژنو با نظارت سازمان ملل متحد می تواند میدان اصلی برای یافتن راه حل سیاسی برای مناقشه سوریه، مکان و انتقال دولت باشد.

گفتنی است که این داستان دیگری است و بعید به نظر می رسد که با آغاز رویکردهای «نوین» به ویژه از سوی آنکارا و سپس، تهران، بتوان در انتظار بروز تحولاتی در این و یا آن سو بود، اگرچه در آستانه، پیرامون تشکیل «کمیته عالی مذاکرات» توافق حاصل شده است که در آن، به غیر از مخالفان، مسکو و قاهره نیز شرکت خواهند داشت. در این میان، ایلنو چویک، مشاور رئیس جمهور ترکیه، می گوید که «ترکیه قصد ندارد با توسل به قدرت، تن به درگیری و کنار نهادن اسد دهد» و «ترکیه، روسیه و ایران نیز در آستانه مذاکره می کنند». تمامی اینها چه معنایی دارد؟

در این میان، مسعود بارزانی، رئیس فعلی خود مختاری کردستان عراق و رهبر حزب دموکرات کردستان عراق، می گوید که «دیر یا زور، رفراندوم استقلال برگزار خواهد شد. او اشاره می کند که در صورت تحکیم نفوذ ایران در بغداد، چنین گامی برداشته خواهد شد. و اینجا وضعیت کاملاً متناقضی به وجود می آید. ترکیه از حضور خودمختاری کردها در سوریه در هراس است، اما احتمال دارد، از استقلال کردستان عراق حمایت کند.

در این رابطه، نشریه بانفوذ ترکی «میلیت» هشدار می دهد که «این بحران وارد مرحله بررسی گزینه های حل و فصل بحران سوریه می شود و تمامی طرفین درگیر و شرکت کننده در سوریه در جستجوی راه حل های جدیدی می باشند». تهران از اتحاد میان واشنگتن و مسکو در هراس است و آنکارا از اتحاد میان مسکو و تهران که با خود تهران نیز درگیر مشاجره لفظی سیاسی شده است.

اما، اتحاد مسکو و آنکارا نیز چندان پایدار به نظر نمی رسد، زیرا ترکیه خواهان «ازسرگیری» روابط خود با آمریکا است و در انتظار ارائه طرح های خاورمیانه از سوی این کشور می باشد و از «آغاز طرح عرب – ترک در راستای بلوکه کردن ایران» سخن می گوید. به سخن دیگر، خاورمیانه در شعاع بلاتکلیفی سیاسی و مهم تر از آن – ژئو سیاسی قرار گرفته است. نشانه هایی از آغاز طوفان قریب الوقوع نمایان شده اند.

نویسنده: استانیسلاو تاراسوف
منبع: اداره کل رسانه های خارجی وزارت ارشاد به نقل از «رگنوم» / 24 فوریه 2017

لینک اصلی: اینجا