امید جمهوری آذربایجان به جلب حمایت روسیه و ایران

توازن در منطقه قفقاز درحال دگرگونی است. ایران در پی رهایی یافتن از شر تحریم ها به سوی شمال گرایش پیدا کرده و جسورتر شده است. روسیه نیز خط مشی خود را تغییر داده و در مناقشه طولانی ناگورنو - قرباغ، به جای قرار گرفتن در کنار ارمنستان به دوستی با جمهوری آذربایجان روی آورده است. در اوایل ماه اوت، جمهوری آذربایجان برای بهره برداری از این تحولات، نشستی با حضور روسای جمهور روسیه و ایران در باکو، برگزار کرد.
  
در این نشست سه جانبه، مسایلی همچون مبارزه با تروریسم، مناقشه ناگورنو – قرباغ و دریای خزر مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت اما عمده ترین مسئله در فهرست مسایل مورد بحث روسای جمهور این سه کشور، فراهم آوردن پیوند و ارتباط هر چه بیشتر این سه کشور به ویژه از طریق دالان حمل و نقل شمال – جنوب و احداث خط آهن در امتداد این دالان، بود.

ایجاد دالان حمل و نقل شمال – جنوب که طول آن هفت هزار و دویست کیلومتر است، نخستین بار در سال ٢٠٠٨ مطرح شد. قرار است در این دالان حمل و نقل، خط آهن، جاده و زیرساخت های لازم برای کشتیرانی احداث شود. اجرای این طرح کار آسانی نیست چون شمار طرف های ذینفع در آن متعدد و متنوع هستند و در ضمن به بودجه ای معادل چهارصد میلیون دلار نیاز دارد.

چنانچه این طرح به اجرا درآید، تأثیری چشمگیر بر وضعیت جغرافیای سیاسی منطقه خواهد گذاشت. این دالان حمل و نقل، ایران را به دریای بالتیک متصل خواهد کرد و روسیه نیز از طریق خط آهن به خلیج فارس و شبکه خط آهن هند متصل خواهد شد. دست کم بر روی کاغذ، این طرح سبب خواهد شد تا کالاها از بندر بمبئی هند به بندر عباس و از آنجا به باکو منتقل شود. پس از رسیدن محموله ها به باکو، بارگیری آن ها از بندر آستاراخان به سمت مسکو و سن پترزبورگ و از آنجا به سمت اروپا روانه خواهند شد. اجرای این طرح آغاز شده است و خط آهن ایران – جمهوری آذربایجان در دست اجراست و قرار است که به شبکه خط آهن روسیه نیز متصل شود.

گرچه کشورهای عمده منطقه با اجرای این طرح از آن سود خواهند برد، اما ایجاد این دالان حمل و نقل برای جمهوری آذربایجان بیش از طرف های دیگر از لحاظ جغرافیای سیاسی ارزش و اهمیت دارد. جمهوری آذربایجان به رغم ناخرسندی ایران و روسیه، آمادگی خود را برای همکاری با غرب نشان داده است. دولت باکو در طرح های غربی، از جمله خط لوله باکو - تفلیس، جیهان مشارکت دارد و افزون بر این آمادگی خود را برای مشارکت در خط لوله ماوراء آناتولی و خط آهن باکو، تفلیس، قارص اعلام کرده است. این خط آهن دریای خزر را به دریای سیاه متصل خواهد کرد.

قرار گرفتن جمهوری آذربایجان در مسیر دالان حمل و نقل شمال – جنوب باعث خواهد شد تا این کشور در مقایسه با جمهوری ارمنستان که رقیب منطقه ای باکو محسوب می شود از موقعیت ممتازتری برخوردار شود. این دالان تنها طرح عمده ارتباط خط آهن و جاده در منطقه محسوب نمی شود چون دو طرح دیگر در این زمینه وجود دارد که یکی از منطقه اوستای جنوبی که از گرجستان جدا شده است می گذرد و به ارمنستان می رسد و دیگری از آبخازی عبور می کند.

باکو بیش از هر مسئله دیگری به علت ملاحظات دفاعی، نمی خواهد که ارمنستان از طریق خط آهن به طور مستقیم با روسیه ارتباط داشته باشد، هر چند ملاحظات اقتصادی نیز در این مخالفت دخیل هستند. با ایجاد دالان حمل و نقل شمال - جنوب، ارمنستان بیش از پیش منزوی خواهد شد چون ایران بدون این که نیازی به ارمنستان داشته باشد می تواند از طریق خط آهن باکو - تفلیس - قارص به شرق ترکیه دسترسی پیدا کند. این خط آهن که به بنادر گرجستان در ساحل دریای سیاه ختم می شود باعث خواهد شد تا ارمنستان به طور کامل کنار گذاشته شود و تلاش های این کشور برای فراهم آوردن هر چه بیشتر ارتباطات ریلی ناکام بماند و در عوض موقعیت جمهوری آذربایجان تقویت شود.

نشست سران ایران و روسیه و جمهوری آذربایجان در باکو، برای دولت جمهوری آذربایجان در مناسب ترین زمان رخ داد. امروزه، روابط مسکو – ایروان متشنج است چون روسیه به دولت ارمنستان برای دادن امتیاز به جمهوری آذربایجان در مناقشه ناگورنو - قره باغ، فشار می آورد. دولت سرژ سرکیسیان، رئیس جمهور ارمنستان این روزها با تظاهرات خوشنت بار و نارضایتی های سیاسی در کشور دست به گریبان است. از قرار، تلاش های دولت جمهوری آذربایجان برای ترغیب روسیه به اعمال فشار بر دولت ارمنستان در زمینه مناقشه قره باغ، نتیجه داده است چون دو روز پیش از نشست سران ایران و روسیه و جمهوری آذربایجان در باکو، رهبران ارمنستان برای گفتگو درباره مناقشه قره باغ به مسکو سفر کرده و با ولادمیر پوتین رئیس جمهور روسیه دیدار و گفتگو کردند.

سیران اوهانیان، وزیر دفاع ارمنستان گفت کشورش در مناقشه قره باغ از دادن امتیازهای یک جانبه خودداری خواهد کرد به ویژه اگر روسیه سازوبرگ نظامی به باکو بفروشد. پوتین در پاسخ به سخنان وزیر دفاع ارمنستان گفته است جمهوری آذربایجان کشوری نفت خیز و دارای ذخایر طلا است و اقتصاد آن در حال شکوفایی است و می تواند هر آنچه را که می خواهد خریداری کند. در حاشیه نشست باکو، دیمیتری روگوزین، معاون نخست وزیر روسیه گفت مسکو و باکو قرار داد فروش ده فروند هواپیمای مسافربری ایرکوت ام سی – ٢١ را که سال ها خرید آن از سوی باکو به تأخیر افتاده است در فوریه سال ٢٠١٧ امضاء خواهند کرد.

روسیه همچنین موافقت خود را با احداث کارخانه هلیکوپتر سازی و ایجاد خط مونتاژ هواپیما در جمهوری آذربایجان اعلام کرده است. در پی اجلاس باکو، رسانه های ایران اعلام کردند تهران و باکو در نظر دارند با اتحادیه اقتصادی اورآسیا که رهبری آن را روسیه بر عهده دارد قراردادهای تجاری منعقد کنند. روسیه امیدوار است با پیوستن جمهوری آذربایجان به این اتحادیه اقتصادی، باکو گرایش بیشتری به همکاری با مسکو نشان دهد و گفتگوهای مربوط به احداث خط لوله گاز ماوراء خزر با غرب را کنار بگذارد. به غیر از رسانه های ایران، سازمان های خبری دیگر در این باره این مسایل، خبری منتشر نکرده اند.

مسکو با وجود تقویت روابط خود با باکو بعید است که ارمنستان را بیش از اندازه تحت فشار قرار دهد. با این که دولت روسیه این روزها بیش از ایروان به سوی باکو گرایش پیدا کرده است، اما از موقعیت ضعیف سرکیسیان رئیس جمهور ارمنستان آگاه است و نمی خواهد که دولت وی سقوط کند. رئیس جمهور ارمنستان به دولت روسیه گفته است مخالفت وی با دادن امتیاز به جمهوری آذربایجان در مناقشه ناگورنو – قرباغ از واکنش منفی مردم ارمنستان به چنین سیاستی سرچشمه می گیرد و ندادن امتیاز سیاست راهبردی ایروان نیست.

اما امتیازهایی که جمهوری آذربایجان به مسکو پیشنهاد کرده است آنچنان مهم و چشمگیر هستند که روسیه نمی تواند به راحتی آن ها را نادیده بگیرد. ارمنستان نیز همانند جمهوری آذربایجان همچنان به روسیه نیاز دارد و روسیه با آگاهی از این مسئله در هر زمینه که می تواند از این دو کشور امتیاز می گیرد.

نویسنده: تحریریه
منبع: اداره کل رسانه های خارجی وزارت ارشاد به نقل از «استراتفور» / 19 اوت 2016

لینک اصلی: اینجا