مطالعات ایران و روسیه

سیاست خارجی و بین‌الملل

مطالعات ایران و روسیه

سیاست خارجی و بین‌الملل

دوگانه ایران و عربستان، انتخاب دشوار روسیه

توافقی عمومی بر سر این موضوع وجود دارد که امضای تفاهم نامه میان ایران و کشورهای عضو گروه ١+٥ سرنوشت ساز خواهد بود. نارضایتی ها و اختلافات کلی بر سر این موضوع وجود دارد. برخی توافق اخیر را بسیار مثبت ارزیابی می کنند از جمله دولت «حسن روحانی»، «باراک اوباما»، چین و همچنین اکثر کشورهای غربی و سایر دولت ها. در طرف دیگر عده ای آن را بسیار بد قلمداد می کنند   از جمله سیاست مداران محافظه کار در ایران و آمریکا و همچنین رژیم اسرائیل، عربستان سعودی و سایر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس (به استثنای عمان که موافق توافق است).

همچنین موضع روسیه نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. روسیه از توافق حمایت و برای حصول نتیجه تلاش کرد. با این حال، روسیه درباره آنچه پس از توافق برایش روی خواهد داد، نگران است. مسکو پیش بینی می کند که پس از لغو تحریم های اقتصادی وضع شده علیه ایران، نفت و گاز بیشتری از سوی آن کشور وارد بازارهای جهانی خواهند شد. این موضوع بر کاهش قیمت نفت تاثیرگذار خواهد بود؛ امری که قطعا واردکنندگان نفت از آن استقبال خواهند کرد اما صادرکنندگان از جمله روسیه از آن خرسند نخواهند بود. مسکو اغلب درباره چشم انداز روابط ایران با غرب و بهبود آن در زمانی که روابط خودش با غرب ضعیف شده و در حال رسیدن به بدترین حد ممکن است، می هراسد.

در همین حال، مسکو شاهد نگرانی عربستان سعودی و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس (به جز عمان) درباره چشم انداز بهبود روابط ایران و آمریکاست. ریاض نگران است که موافقت دولت اوباما با برنامه هسته ای ایران و متعاقب آن بهبود روابط ایران و آمریکا باعث شود تا عربستان سعودی و شورای همکاری خلیج فارس در مواجهه با ایران تنها بمانند. البته این هراس غیرواقعی است. نه واشنگتن و نه تهران معتقد نیستند که توافق هسته ای منجر به یک اتحاد تمام عیار ایرانی- آمریکایی خواهد شد. با این حال، واکنش برآمده از جانب مسکو و ریاض به چشم انداز بهبود روابط ایران و آمریکا سبب نزدیکی آن دو کشور به یکدیگر شده است. اکنون شاهد روابط بیشتری میان مقام های سعودی و روس و گفت وگوی آنان بر سر گسترش همکاری ها در حوزه های گوناگون هستیم. مسکو به طور خاص امیدوار است که ناخرسندی سعودی ها از آمریکا آن کشور را به خرید تسلیحات و رآکتورهای هسته ای بیش از روسیه سوق دهد.

البته به خودی خود و ضرورتا افزایش همکاری میان عربستان سعودی و روسیه چیز بدی نیست. افزایش تجارت میان آنان تهدیدی علیه هیچ کشوری نیست. همچنین، نه تنها عربستان سعودی و روسیه بلکه ایران و آمریکا نیز منافع مشترکی در مبارزه علیه داعش و جلوگیری از قدرت گیری آن گروه در سوریه و هر نقطه دیگری از جهان دارند. در واقع، این موضوع ممکن است به همکاری چهار کشور برای جلوگیری از گسترش خطر داعش بینجامد.

ممکن است بهبود روابط میان عربستان سعودی و روسیه به موازات بهبود روابط ایران و آمریکا در این باره سبب گسترش همکاری ها شود. البته تحقق چنین سناریویی دور از ذهن است. صرف نظر از چگونگی ناخرسندی ریاض درباره چشم انداز بهبود روابط ایران و آمریکا (هرچند دیدگاهی واقع گرایانه باشد یا خیر)، سعودی ها به سختی از کشوری چون روسیه انتظار خواهند داشت تا در مقابله علیه ایران از ریاض حمایت کند، درحالی که روابط روسیه با تهران از آمریکا نزدیک تر است. برای ریاض، فایده نزدیکی به روسیه آن است که این احساس هراس در واشنگتن ایجاد شود؛ که بهتر است تا کاری کنیم ریاض به عنوان متحد قدیمی کماکان در کنار آمریکا باقی بماند و به دامان مسکو پناه نبرد.

مسکو همچنین خواهان بهبود روابط با ریاض است تا از این طریق به ریاض تسلیحات بفروشد. در سوی دیگر، روسیه خواهان انتخاب میان ایران و عربستان سعودی نیست. روسیه خواهان آن است تا از یک سو هم با عربستان سعودی و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس روابط خوبی داشته باشد و هم از سوی دیگر با ایران روابطش را حفظ کند، حتی درصورتی که آنان را نتوان با یکدیگر همراه و همسو کرد. مسکو نمی خواهد مجبور به انتخاب یک گزینه در این دوگانه شود.

تمام این ها به آن معناست که توافق هسته ای ایران لزوما به سوی ایجاد تغییرات شدید در الگوهای ائتلافی نمی انجامد. امید به بهبود روابط ایران و آمریکا وجود خواهد داشت اما آمریکا کماکان متحد عربستان سعودی و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و همچنین رژیم اسرائیل باقی خواهد ماند. در مقابل روسیه احتمالابه تهران و دمشق نزدیک تر خواهد شد (مادامی که اسد در قدرت باقی بماند).

باوجود آنکه احتمال آن وجود دارد که توافق هسته ای مزایایی برای کشورهای منطقه داشته باشد، کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس مادامی که روابط تهران و ریاض به صورتی مقابله جویانه باقی بماند با ایران دچار تنش خواهند بود. در صورتی که طرفین درگیر در منازعات نظامی سوریه، عراق، یمن و نقاط دیگر بر سر مواضع خود باقی بمانند منازعه به بدترین سطح ممکن خواهد رسید و احتمال آن وجود دارد که هزینه جنگ میان شیعیان و سنی ها در منطقه شبیه به جنگ میان کاتولیک ها و پروتستان ها باشد که اروپای چند قرن پیش، از آنها رنج می برد.

پیشرفت های روی داده بر سر برنامه هسته ای ایران به تنهایی از وقوع چنین فاجعه ای جلوگیری نخواهد کرد. تنها راه حل برای رفع بحران منطقه ای جاری، آن است که ایران، کشورهای عضو گروه ١+٥، عربستان سعودی و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و سایر دولت ها و جنبش های مخالف با یکدیگر همکاری کنند. خطر مشترک از جانب داعش باید انگیزه کافی برای همکاری تمامی طرفین با یکدیگر علیه آن گروه باشد.

درست همانند مذاکرات هسته ای، مذاکره بر سر منازعات منطقه ای نیز آسان نخواهد بود اما اگر ایران و کشورهای عضو گروه ١+٥ توانستند درباره موضوع پیچیده ای چون برنامه هسته ای با یکدیگر به توافق برسند من احساس می کنم که می توان اطمینان داشت که ظرفیت های لازم برای حل دیگر منازعات منطقه ای با همکاری تمام طرفین با یکدیگر نیز وجود خواهد داشت.

نویسنده: مارک کاتز، استاد دانشگاه «جرج میسون»
منبع: روزنامه شرق (یادداشت اختصاصی) / 22 مرداد 1394

لینک اصلی: اینجا

نظرات 0 + ارسال نظر
برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد